Aya ya Siqayatu al-Hajji

Kutoka wikishia
Aya ya Siqayatu al-Hajj

Aya ya Siqayatu al-Hajji (Kiarabu: آية سقاية الحاج) ambayo ni Aya ya 19 ya Surat al-Tawba: inatanguliza imani ya kumwamini Mwenye Ezi Mungu, Siku ya Kiama na Jihad katika njia ya Mwenye Ezi Mungu kuwa ni amali bora zaidi kuliko kuwanywesha maji mahujaji na kushika funguo za Masjidi Al-Haram.

Sababu za kuteremshwa kwa Aya hiyo zimetajwa kuwani, pale Abbas bin Abdu al-Muttalib alipojivunia kupokea mahujaji, na Shaiba bin Othman kujivunia kushika funguo za Al-Kaaba. Imamu Ali (a.s) ameitangaza fakhari yake kuwa ni; kumwamini Mwenyezi Mungu, Siku ya Hukumu, na Jihad katika njia ya Mwenyezi Mungu, mambo ambayo ni bora zaidi kuliko yale waliokuwa wakijifakharisha akina Shaiba bin Othman. Kwa hiyo Aya iliopo hapo juu, iliteremshwa katika kuunga mkono mtazamo wa imani ya Imamu Ali (a.s).

Baadhi ya wanazuoni wameichukulia Aya hii kuwa ni ushahidi wa ubora wa Imamu Ali (a.s) juu ya Masahaba wengine, na wamelichukulia jambo hili kuwa ndio sababu Imamu Ali (a.s), kuwa na kipaumbele katika uongozi na ukhalifa baada ya Mtume (s.a.w.w). Imamu Ali (a.s) pia aliitumia Aya hii katika baraza la watu sita ili kuthibitisha ubora wa hadhi yake mbele ya wengine katika kushika nafasi ya uongozi baada ya Mtume (s.a.w.w).

Pia Imamu Hassan (a.s) katika mkataba wa amani baina yake na Muawia, aliitumia Aya katika kuthibitisha hadhi na nafsi ya Imamu Ali (a.s.) kwa amani.

Maandishi na Tafsiri ya Aya ya Al-Hajj

أَجَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الْحَاجِّ وَعِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَجَاهَدَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ


Je, umeona kuwapa maji Mahujaji na kuushughulikia Msikiti wa Makka, kuwa sawa na anaye muamini Mwenye Ezi Mungu na Siku ya Mwisho na akapigana Jihadi katika Njia ya Mwenye Ezi Mungu? (Wawili) hao hawafanani mbele ya Mwenye Ezi Mungu, na Mwenyezi Mungu huwaongoi watu madhalimu.


(Surat Tawba: Aya ya 19)


Utambulisho wa Aya

Aya ya 19 ya Surat Tawba inaitwa aya ya Siqayatu al-Hajj.[1] Maana ya Siqayatu Al-Hajj (سقایة الحاج) ni: kuwanywesha au kuwapa maji mahujaji.[2] Katika Aya hii, kuna dhana mbili zinazo kabilana; nazo ni dhana ya kuwanywesha maji mahujaji na kushika funguo na kuulinda Msikiti wa Makka, na dhana ya kumwamini Mwenye Ezi Mungu na Siku ya Kiyama na Jihadi katika njia ya Mwenye Ezi Mungu.[3] Na Aya hii inawakadhibisha wale wanao jifakharisha kwa kunywisha mahujaji maji na kushika funguo za Masjid al-Haram, na kuhisabu mambo hayo kuwa ni bora zaidi kuliko kumwamini Mwenye Ezi Mungu, Siku ya Kiyama na Jihadi katika njia ya Mwenye Ezi Mungu.[4]

Nafasi na hadhi ya kunywisha mahujaji maji, sambamba na kushikilia funguo za Al-Kaaba, ilizingatiwa kuwa ni moja ya nafasi zenye hadhi muhimu zaidi kabla ya Uislamu[5] na ilikuwa ni moja ya vitendo vya wazee (wakuu) wa Makka.[6] Nafasi ambazo zilishikiliwa na Bani Hashim[7] ambapo mhusika mkuu kwa wakati huo, alikuwa ni Abbas bin Abdul Muttalib[8] ambaye pia alishikilia nyadhifa hizo baada ya Uislamu, baada ya kupata idhini ya kushika nyadhifa hizo.[9]

Sababu ya Kushuka kwa Aya Hii

Wanazuoni wamesema kwamba; Sababu ya kuteremshwa kwa Aya ya Siqayatu al-Hajj, ni mazungumzo yaliopita kati ya Imamu Ali (a.s), Abbas bin Abd al-Muttalib na Shaiba bin Othman. Jambo hili lilitokea katika hali ambayo wawili hao walikuwa katika majigambo, huku kila mmoja wao akijivunia nafasi aliyokuwa nayo. Abbas alijifhakharisha kwa kawaribisha na kuwakirimu mahujaji, na Shiba bin Othman au Talha bin Shaiba, akielekeza majivuno yake katika kushika funguo na kulinda nyumba ya Mungu. Hatimae, walimteua Imamu Ali (a.s) kuwa ni hakimu, na wakamtaka atoe maoni yake kuhusu ubora wa mojawapo ya nafasi mbili hizo; Kwa kukataa na kukanusha ubora wa nafasi hizi, Imamu Ali (a.s) aliamua kuanzisha aina mpya ya majivuno, ambapo yeye aliamua kujivuni imani kumwamini Mwenye Ezi Mungu, Siku ya Kiyama na Jihadi katika njia ya Mwenye Ezi Mungu, mambo ambayo ni kigezo bora cha imani kwa wawili hao. Baada ya muda fulani, bwana Mtume (s.a.w.w) akapata habari kuhusiana na tukio hilo, na papo hapo ikateremshwa Aya ya Siqayatu al-Hajj na kuthibitisha rai na maoni ya Imamu Ali (a.s).[10]

Asili ya sababu ya kuteremshwa kwa Aya hii imesimuliwa kwa masimulizi kadhaa yenye baadhi ya khitilafu chache tu ndani yake.[11] Baadhi ya wanazuoni wamedai umaarufu wa ijmaa (makubaliano baina ya wanazuoni) juu ya sababu ya kuteremshwa kwake,[12] na wanaamini kwamba Aya hii ilimteremka kwa ajili ya kumuunga mkono Imamu Ali (a.s).[13] Pia Aya hii inachukuliwa kuwa ni miongoni mwa Aya zinazo ashiria hadhi na sifa zake maalum (a.s).[14] Katika Hadithi zilizopokewa kutoka kwa Imamu Hassan (a.s),[15] Imamu Swadiq (a.s),[16] Abdullah bin Abbas na wengineo[17], imeelezwa ya kwamba; sababu ya kuteremshwa kwa Aya ni Imamu Ali (a.s).

Baadhi ya watu wanaamini kwamba; Aya ya Siqayatu Al-Hajj sio tu kueleza kaninu za msingi katika mambo ya kiitikadi, bali pia ina nia kuelezea tukio lililotokea katika zama za bwana Mtume (s.a.w.w), na ina mahusiano kamili ya sababu zilizo peleka kushuka kwa Aya hii.[18] Hata hivyo, baadhi ya wengine, kwa kukiri kwamba Aya hii iliteremka kwa ajili ya Imamu Ali (a.s), ila bado waliichukulia marejeo ya Aya hiyo kuwa ni ya jumla, ambayo inaweza kujumuisha ndani yake mifano mingine tofauti, ukiachana na Imamu Ali (a.s).[19] Pia kuna uwezekano mwingine kuhusiana na sababu za kuteremshwa kwa Aya hii[20] ulio tajwa na kujadiliwa katika vitabu vya pande zote mbili za Shia pamoja na Sunni.[21]

Tafakuri Katika Vyanzo

Adhama ya kuteremka kwa Aya hii inahusiana Imamu Ali (a.s), na ndio dhana iliyosimuliwa na kuungwa mkono na wanazuoni wengi kabisa.[22] Miongoni mwa wafasiri wa Kishia waliounga mkono na kunukuu nadharia hii ni; Furaat bin Ibrahim Kufi (aliyefariki mwaka wa 352 Hijiria),[23] na Fadhlu bin Hassan Tabarsi (aliyefariki mwaka 548 Hijiria).[24] Pia kuna wanazuoni kadhaa kutoka upande madhehebu ya sunni walio nukuu dhana hiyo vitabuni mwao, miongoni mwao ni; Fakhru Razi (aliye fariki mwaka 606 Hijiria),[25] Hakim Haskani (aliyefariki mwaka 490 Hijiria),[26] Muhammad bin Jarir bin Yazid Tabari (aliyefariki mwaka 310 Hijiria),[27] Ahmad bin Muhammad Qurtubi (aliyefariki mwaka 761 Hijiria),[28] Abdur Rahman Suyuti (aliyefariki mwaka 911 Hijiria)[29] na Ibn Abi Hatim (aliyefariki 327 Hijiria).[30] Hao ni miongoni mwa wafasiri wa Kisunni waliotaja adhama ya kuteremshwa kwa Aya hii, na kusema kwamba; lilishuka kuhuisana na Imamu Ali (a.s). Kuna zaidi ya vitabu 15 vya tafsiri vya Ahlu al-Sunna vilivyo tajwa katika kitabu Ihqaqu al-Haqqi, ambavyo vinazungumzia sababu ya kushuka kwa Aya hii, vitabu ambavyo pia vinasimulia Hadithi zihusianazo na tukio hilo.[31] Allameh Amini naye pia katika kitabu chake Al-Ghadir amenukuu idadi kubwa ya wanazuoni wa Kisunni walio nukuu riwaya kuhusiana na sababu ya kuteremshwa kwa Aya hii.[32]

Katika vitabu vya hadithi kuna ithibati juu ya sababu ya kushuka kwa Aya hii kuhusiana na Imamu Ali (a.s).[33] Kitabu Sahih Muslim, ni moja ya vitabu vya Hadihti vilivyo nukuu na kuelezea sababu hiyo hiyo iliyo elezewa hapo juu kuhusiana na kushuka kwa Aya hii. Ila kitabu hichi kimenukuu tukio hilo bila ya kutaja majina ya watu ya waliomo katika tukio hilo, na imetosha kurekodi kisa cha tukio hilo kwa kutumia jina la "Rajul" (mtu).[34] Hata hivyo, baadhi ya wanazuoni wengine wa Kisunni wanaorejelea riwaya au tukio hili, wameashiria Hadithi nyingine ambapo ndani yake mmetajwa majina ya watu hao.[35] Hata hivyo, Ibn Taymia, mmoja wa wanazuoni wa Kiwahabi, amekanusha kuteremshwa kwa aya hii kwa ajili ya Imamu Ali (a.s).[36]

Uhalali wa Kisa cha Tukio Lililopelekea Kushuka kwa Aya Hii

Wanazuoni wa upande wa madhehebu ya Imamiyyah wanakubaliana wote kwa paomja ya kwamba; Aya ya “Siqayah al-Hajji” iliteremka kuhusiana na Imamu Ali (a.s).[37] Kwa mujibu wa maelezo ya Sayyid Ali Milani, ambaye ni mwanazuoni wa zama hizi, hati ya adhama ya kuteremshwa kwa Aya juu ya Imamu Ali (a.s), ni sahihi na vyanzo vya ripoti hii ni miongoni mwa vyanzo vinavyotegemewa sana katika elimu ya Hadithi na tafsiri, na ni ripoti iliyoripotia kupiti njia na matabaka mbali mbali ya wapokezi wa Hadithi.[38] Baadhi ya waandishi wanaamini ya kwamba; mwakisiko utokao katika vyanzo na vitabu mbali mbali kuhusiana na sababu ya kuteremka kwa Aya hii, unatoa mwanga tosha na kuondoa shaka juu ya uhalisia na sababu ya kushuka kwake.[39] Mwandishi wa kitabu Ihqaqu al-Haqqi ameandika akisema kwamba; sababu zilizonukuliwa juu ya kushuka kwa Aya hii ni sahihi, na akasema kwamba: hakuna khitilafu miongoni mwa wanazuoni juu ya kwamba Aya hii ilishuka kuhusiana na Imamu Ali (a.s).[40]

Je, Aya Hii Inahusiana na Makabiliano ya Waumini na Makafiri?

Baadhi ya wanazuoni wanaamini kwamba; Aya ya Siqayatu al-Hajji inahusina na matokeo yaliotokea Madina baada ya kusilimu kwa Abbas bin Abd al-Muttalib. Kwa hiyo, makabiliano haya yametokea baina ya makundi mawili ya waumini wenyewe kwa wenyewe.[41] Hata hivyo, baadhi ya wengine wameona kwamba; Aya hii iliteremshwa kabla ya kusilimu kwa Abbas[42] na wameutambua mgongano huu kuwa ni mgongano wa makabilano baina ya waumini na makafiri.[43] Katika moja ya Riwaya imeelezwa ya kwamba; Abbas alikataa ombi la Imamu Ali (a.s) la kuhama Makka kwenda Madina akitoa hoja na kusema kunywesha maji mahujai, ni bora zaidi kuliko kuhajiri,[44] au pale Abbas alipotekwa katika vita vya Badri, alisema kuwaambai Waislamu; ikiwa nyinyi umetutangulia sisi kusilimu kwenu, basi tambueni ya kwamba, tumekutangulie katika kuwanywe maji mahujaji na kuimarisha Al-Kaaba.[45] Katika baadhi ya ripoti emeelezwa ya kwamba; makabiliano haya yalitokea kati ya kundi la Waislamu na Wayahudi ambao walidai kwamba; vitendo vya kuwanwisha maji mahujaji pamoja na kushika funguo za msikiti wa Makka, ni bora zaidi kuliko imani ya kumwamini Mungu na kushiriki Jihad.[46]

Kwa mujibu wa maoni ya Sheikh Tusi juu ya Aya hii ni kwamba;, Mwenye Ezi Mungu katika aya hii amelihutubu kundi maalumu la makafiri waliokuwa wakijishughulisha katika kuwapa maji mahujaji na kuitunza Masjid al-Haram, ambao waliona kuwa; vitendo hivyo ni sawa au ni bora zaidi kuliko imani ya kumwamini Mungu na kushiriki jihadi.[47] Hapa inafahamika ya kwamba; Aya ya Siqayatu al-Hajji ina nia ya kusema kuwa, tendo lolote lile litendwalo bila kushikamanishwa na imani ya kumwamini Mwenye Ezi Mungu, hata kama litakuwa ni tendo jema kiasi gani mbele ya watu, ila mbele ya Allah halitaweza kuhimidiwa wala kupewa thamani.[48]

Qur'an na Kuhifadhi Heshima za Watu

Allamah Tabatabai anasema kuwa; Aya hii imekuja kufafanua na kutathimini matendo mawili, mojawapo ni tendo la kijahilia ambalo ni tendo la yule mtu asiyekuwa na imani juu ya Allah, na la pili ni la yule mtu mwenye ya kumwamini Mwenye Ezi Mungu na Siku ya Kiyama. Kulingania na tathmini ya Aya hii; kile kitendo cha asiyekuwa na imani, ni kitendo kisicho kuwa na uhai, ambacho hakiwezi kutoa matunda endelevu. Kwa upande wa pili kitendo kilicho hai chenye athari na manufaa endelevu, ni kile kitendo kilicho shikamanishwa na imani safi ya kumwamini Mwenye Ezi Mungu. Hivyo basi, madai ya usawa huu au malinganisho mawili haya yalio fanya, kati ya kazi yausambazaji wa maji na ukarabati uhifadhi wa Msikiti Mkuu Makka, hayawezi kuwa ni malinganisho ya kimantiki. Lakini ili Mwenyezi Mungu kutoa uwamuzi wa wazi juu ya malumbano hayo, pamoja na kuhifadhi hadhi pamoja na majina yao, ilibidi ateremshe Aya hii ambayo mwisho wake imemalizia kwa kusema:

«وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ»
(Na Mwenye Ezi Mungu haliongozi kundi la madhalimu)

Amefanya hivyo bila ya kumtuhumu yeyote yule kati yao, na kumpa sifa ya udhalimu. Lakini alifafanua na kuweka wazi ya kwamba; katu amali hizo haziwezi kulinganishwa na amali za waumini (kumwamini Mungu, jihadi, na kuhajiri).[49]

Malumbano

Pale Imamu Ali (a.s) alipokuwa katika baraza la watu sita lililo undwa baada ya kifo cha khalifa wa pili ili kuamua ni nani wa kushika nafasi ya khalifa, yeye aliisoma Aya hii mbele ya baraza hilo, ili kuthibitisha namna ya kustahiki kwake na ubora wake juu ya kushika nafasi ya ukhalifa.[50] Vile vile aliitaja Aya hii katika kujibu swali aliloulizwa kuhusiana na hadhi na bora wake.[51]

Imamu Hassan (a.s) pia aliitaja Aya hii katika khutba yake kwenye mkataba wa amani baina yake na Muawia.[52] Maamun Abbasi pia aliitaja Aya hii katika barua yake kwa Mahashimu (ukoo wa bwana Mtume (s.a.w.w)), ambapo ndani yake alimsifu Imamu Ali (a.s) na kuzungumzia ubora wake juu ya Abbas bin Abdul Muttalib.[53] Pia kisa hichi cha kujifakharisha kilichopelekea kuteremshwa kwa Aya hii kinapatika ndani maandishi ya washairi kama vile; Sayyid Hamyari, Al-Naashi, na Al-Bashnawi.[54]

Ashirio Juu ya Unaibu wa Imamu Ali (a.s)

Baadhi ya watafiti wanaamini kwamba; Aya ya Siqayatu al-Hajji iliteremka ili kueleza na kuonesha ubora wa Imamu Ali (a.s)[55] ambapo Aya hii inaonyesha ubora alio nao Imamu Ali (a.s) juu ya masahaba wengine,[56] na pia anaonesha na kuthibitisha kipaumbele cha Imamu Ali (a.s) katika uongozi na ukhalifa baada ya Bwana Mtume (s.a.w.w).[57] Pia imesemwa ya kwamba; maana ya Aya hii iko wazi kabisa juu ya kuthibitisha haki ya Imamu Ali (a.s.) katika uongozi.[58] Hii ni kwa sababu ya kwamba; kwa mujibu wa maoni ya kila mtu, Imamu alikuwa ni mbora zaidi kuliko masahaba wengine wote katika suala la imani ya Mwenye Ezi Mungu, na pia katika uhajiri na jihadi.[59]

Mfasiri wa Kishia ajulikanaye kwa jina la Makarim Shirazi anaamini ya kwamba; kwa kuzingatia ubora wa Imamu Ali (a.s) katika imani na jihadi juu ya wengine, ikiwa Mungu atataka kumchagulia mrithi wa Mtume (a.s), bila shaka atamtanguliza yule aliye bora zaidi kuliko mbora wa kawaida na atamweka yeye mbele kuliko yule ubora wa daraja ya chini. Hii ni kwa sababu Mungu ni mwenye hekima, na kumtanguliza mwenye ubora wa kawaida na mwenye ubora wa chini mbele ya aliye na ubora wa hali ya juu, ni kinyume na hekima. Na ikiwa suala la kumchagua ukhalifa liko mikononi mwa watu, basi katu wenye akili hawamchagua mwenye draja ya kawada au mwenye daraja ya chini licha ya kuwepo mwenye daraja ya juu zaidi.[60]

Rejea

  1. ↑ Makārim Shīrāzī, Āyāt al-wilāya fī l-Qurʾān, uk. 229.
  2. ↑ Ibnu Mandhur, Lisan al-Arabi, 1414 AH, juz. 14, uk. 392.
  3. ↑ Ṭabāṭabāʾī, al-Mīzān, juz. 9, uk. 203-205.
  4. ↑ Ṭabarī, Jāmiʾ al-bayān, vol. 10, p. 67; Qurtubī, al-Jāmiʿ li-aḥkām al-Qurʾān, vol. 8, uk. 92; Makārim Shīrāzī, Tafsīr-i nimūna, juz. 7, uk. 323.
  5. ↑ Tazama: Makārim Shīrāzī, Tafsīr-i nemūne, juz. 7, uk. 323.
  6. ↑ ʿAskarī, Maʿālim al-madrasatayn, juz. 1, uk. 201.
  7. ↑ Faḍhl Allāh, Tafsīr min waḥy al-Qur'ān, juz. 11, uk. 57.
  8. ↑ Zarkulī, al-Aʿlām, juz. 3, uk. 262; Ibn ʿAtiyya, al-Muḥarrar al-wajīz, juz. 3, uk. 17; Thaālibī, Jawāhir al-ḥisan, juz. 3, uk. 170.
  9. ↑ Yaʿqūbī, Tārīkhi Yaʿqūbī, juz. 2, uk. 60; Ṭabarī, Tārīkh al-umam wa l-mulūk, juz. 3, uk. 61.
  10. ↑ Furāt al-Kūfī, Tafsīr furāt al-kūfī, uk. 165-166; Qurtubī, al-Jāmiʿ li-aḥkām al-Qurʾān, juz. 8, uk. 91; Ḥusseinī Istarabādī, Taʾwīl al-āyāt al-ẓāhira, uk. 206.
  11. ↑ Faḍhlu Allāh, Tafsīr min waḥy al-Qur'ān, juz. 11, uk. 55.
  12. ↑ Makārim Shīrāzī,Tafsīri nemūne, juz. 7, uk. 323.
  13. ↑ Furāt al-Kūfī, Tafsīr furāt al-kūfī, uk. 165-169.
  14. ↑ Furāt al-Kūfī, Tafsīr furāt al-kūfī, uk. 165-169.
  15. ↑ Furāt al-Kūfī, Tafsīr furāt al-kūfī, uk. 170.
  16. ↑ Qummī, Tafsīr al-Qummī, juz. 1, uk. 284; Ḥuwayzī, Tafsīr nūr al-thaqalayn, juz. 2, uk. 195.
  17. ↑ Suyūṭī, al-Durr al-manthūr , juz. 3, uk. 220.
  18. ↑ Makārim Shīrāzī, Āyāt al-wilāya fī l-Qurʾān, uk. 229-320.
  19. ↑ Faḍhlu Allāh, Tafsīr min waḥy al-Qur'ān, juz. 11, uk. 55.
  20. ↑ Ibn ʿAtiyya, al-Muḥarrar al-wajīz, juz. 3, uk. 17; Thaālibī, Jawāhir al-ḥisan, juz. 3, uk. 170.
  21. ↑ Makārim Shīrāzī, Tafsīri nemūne, juz. 7, uk. 321.
  22. ↑ Allamah Amīnī, Al-Ghadīr, juz. 2, uk. 94-96.
  23. ↑ Tazama: Furāt al-Kūfī,Tafsīr furāt al-kūfī, uk. 166.
  24. ↑ Ṭabrasī,Majmaʿ al-bayān, juz. 5, uk. 24.
  25. ↑ Fakhr al-Rāzī, Mafātīḥ al-ghayb, juz. 16, uk. 13.
  26. ↑ Ḥākim al-Ḥaskānī, Shawāhid al-tanzīl, juz. 1, uk. 323.
  27. ↑ Ṭabarī, Jāmiʾu al-bayān , juz. 1, uk. 67-68.
  28. ↑ Qurtubī, -. al-Jāmiʿu li-aḥkām al-Qurʾān, juz. 8, uk. 91-92.
  29. ↑ Suyūṭī,al-Durr al-manthūr, juz. 3, uk. 220.
  30. ↑ Ibn ʾAbī Ḥātam, Tafsīr al-Qurān al-ʿAẓīm, juz. 4, uk. 108.
  31. ↑ Shūshtarī, Iḥqāq al-ḥaqq wa izhāq al-bāṭil, juz. 14, uk. 194-199.
  32. ↑ Allamah Amīnī, Al-Ghadīr, juz. 2, uk. 93-96.
  33. ↑ Tazama: Kulaynī,al-Kāfī, juz. 8, uk. 204; Ibn Ḥayyūn, Daʿāʾim al-islām, juz. 1, uk. 19; Ibn Ḥayyūn, Sharḥ al-akhbār, juz. 1, uk. 324; Ṭūsī, al-Amālī, uk. 545.
  34. ↑ Muslim bin Ḥajjāj,Ṣaḥīḥ Muslim, juz. 3, uk. 1499.
  35. ↑ Tazama: Ṭabarī, Jāmiʾu al-bayān , juz. 10, uk. 68.
  36. ↑ Ibn Taymīyya, Minhāj al-sunna, juz. 5, uk. 18.
  37. ↑ Astarābādī, al-Barāhīn al-qāṭiʿa , juz. 3, uk. 260; Muqaddas al-Ardibīlī, Ḥadīqat al-shīʿa, juz. 1, uk. 94.
  38. ↑ Mīlānī, Sharḥ minhāj al-karāma, juz. 2, uk. 276.
  39. ↑ Mudhaffar, Dalāʾil al-ṣidq, juz. 5, uk. 26; Makārim Shīrāzī, Āyāt al-wilāya fī l-Qurʾān, uk. 232.
  40. ↑ Shūshtarī, Iḥqāq al-ḥaqq, juz. 3, uk. 122.
  41. ↑ Ṭabāṭabāʾī, al-Mīzān, juz. 9, uk. 203-205.
  42. ↑ Muqaddas al-Ardibīlī, Ḥadīqat al-shīʿa, juz. 1, uk. 95.
  43. ↑ Qurtubī,al-Jāmiʿu al-aḥkām al-Qurʾān, juz. 8, uk. 92.
  44. ↑ Ḥākim al-Ḥaskānī, Shawāhid al-tanzīl, juz. 1, uk. 323; Ibn al-Jawzī, Zād al-masīr, juz. 2, uk. 244.
  45. ↑ Ṭabarī, Jāmiʾu al-bayān, juz. 10, uk. 67; Suyūṭī, al-Durr al-manthūr, juz. 3, uk. 219; Ṭūsī, al-Tibyān, juz. 5, uk. 191; Ibn ʾAbī Ḥātam, Tafsīr al-Qurān al-ʿAdhīm, juz. 4, uk. 108.
  46. ↑ Qurtubī,al-Jāmiʿ li-aḥkām al-Qurʾān, juz. 8, uk. 92; Ibn ʿAtiyya, al-Muḥarrar al-wajīz, juz. 3, uk. 17.
  47. ↑ Sheikh Ṭūsī, al-Tibyān, juz. 5, uk. 191.
  48. ↑ Jaʿfarī, Tafsīr kawthar, juz. 4, uk. 447; Qarāʾatī, Tafsīri Nūr, juz. 3, uk. 394.
  49. ↑ Tabatabai, Al-Mizan, 1390 AH, juz. 9, uk. 204.
  50. ↑ Sheikh Ṭūsī, al-Amālī, uk. 550; Daylamī, Irshād al-Qulūb, juz. 2, uk. 261 ; Ṭabarī,al-Mustarshid , uk. 352. Ṭabrasī, al-Iḥtijāj, juz. 1, uk. 140.
  51. ↑ Ibn Ḥayyūn, Daʿāʾim al-islām, juz. 1, uk. 16; ʿAyyāshī, Tafsīr al-ʿAyyāshī, juz. 2, uk. 83.
  52. ↑ Hilālī, Kitāb Sulaym bin Qays, juz. 2, uk. 960; Ṭūsī, al-Amālī, uk. 561-563.
  53. ↑ Ibn Ṭāwūs, al-Taraʾif, juz. 1, uk. 278.
  54. ↑ Allamah Amīnī, al-Ghadīr, juz. 2, uk. 96.
  55. ↑ Allamah Ḥillī, Minhāj al-karāma, uk. 85; Kundi la waandishi, Fī riḥāb ahlul-Bayt, juz. 22, uk. 18.
  56. ↑ Mīlānī, Sharḥ minhāj al-karāma, juz. 2, uk. 276.
  57. ↑ Shūshtarī, Iḥqāq al-ḥaqq, juz. 3, uk. 128; Muqaddas al-Ardibīlī, Ḥadīqat al-shīʿa, juz. 1, uk. 95; Mīlānī, Sharḥ minhāj al-karāma, juz. 2, uk. 276; Makārim Shīrāzī, Āyāt al-wilāya fī l-Qurʾān, uk. 229.
  58. ↑ Ibn Ṭāwūs, al-Taraʾif, juz. 1, uk. 51; Mīlānī, Sharḥ minhāj al-karāma, juz. 2, uk. 273.
  59. ↑ Mudhaffar, Dalāʾil al-ṣidq, juz. 5, uk. 27.
  60. ↑ Makārim Shīrāzī, Āyāt al-wilāya fī l-Qurʾān, 1383 S, uk. 234.

Vyanzo

  • Kundi la waandishi, Fī riḥāb Ahl al-Bayt, Chapa ya pili, Qom: al-Majmaʿ al-ʿĀlamī li Ahl al-Bayt, 1426 AH.
  • Amīnī, ʿAbd al-Ḥussein, Al-Ghadīr fī al-kitāb wa al-sunna wa al-ʾadab, Qom: Markaz al-Ghadīr li-l-Dirāsāt al-Islāmiyya, 1416 AH.
  • ʿAskarī, Sayyid Murtaḍhā, Maʿālim al-madrasatayn, Chapa ya nne, Tehran: Muʾassisat al-Biʿtha, 1412 AH.
  • Astarābādī, Muḥammad Jaʿfar, Al-Barāhīn al-qāṭiʿa fī sharḥ tajrīd al-ʿaqāʾid al-sāṭiʿa, Mhakiki: Markaz Muṭāliʿat wa Taḥqīqāt-i Islāmī, Qom: Maktab al-Aʿlām al-Islāmī, 1382 Sh.
  • ʿAyyāshī, Muḥammad bin, Masʿūd al-. Tafsīr al-ʿAyyāshī, Mhakiki: Rasūlī Maḥallātī. Tehran: al-Maktaba al-ʿIlmiyya al-Islāmiyya, 1380 Sh.
  • Baḥrānī, Hāshim bin Sulaymān al-. Al-Burhān fī tafsīr al-Qurʾān, Tehran: Bunyād-i Biʿthat, 1416 AH.
  • Daylamī, Ḥassan bin Abī l-Ḥasan al-. Irshād al-qulūb, Qom: al-Sharīf al-Raḍī, 1412 AH.
  • Faḍhl Allāh, Sayyid Muḥammad Ḥussein, Tafsīr min waḥy al-Qur'ān, Beirut: Dār al-Milāk li-Ṭabā'at wa al-Nashr, 1419 AH.
  • Fakhr al-Rāzī, Muḥammad bin al-ʿUmar al-. Mafātīḥ al-ghayb (al-Tafsīr al-Kabīr), Chapa ya tatu, Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī, 1420 AH.
  • Furāt al-Kūfī, Abu l-Qāsim Furāt bin Ibrāhīm. Tafsīr furāt al-kūfī, Tehran: Sāzmān-i Chāp wa Intishārāt-i Wizārat-i Irshād-i Islāmī, 1410 AH.
  • Ḥākim al-Ḥaskānī, ʿUbayd Allāh bin ʿAbd Allāh al-. Shawāhid al-tanzīl li-qawāʿid al-tafḍīl, Tehran: Sāzmān-i Chāp wa Intishārāt-i Wizārat-i Irshād-i Islāmī, 1411 AH.
  • Hilālī, Sulaym bin Qays, Kitāb Sulaym bin Qays, Qom: Al-Hādī, 1405 AH.
  • Ḥillī, al-Ḥassan bin Yūsuf al-. Minhāj al-karāma fī maʿrifat al-imāma. Mashhad: Muʾassisa ʿĀshūrā, 1379 sh.
  • Ḥusaynī astarabādī, Sharaf al-Dīn ʿAlī . Taʾwīl al-āyāt al-ẓāhira. Qom: Daftar-i Intishārāt-i Islāmī, 1409 AH.
  • Ḥuwayzī, ʿAbd ʿAlī bin al-Jumʿa al-. Tafsīr nūr al-thaqalayn, Qom: ʿIsmā'ilīyān, 1415 AH.
  • Ibn ʾAbī Ḥātam, ʿAbd al-Raḥmān bin Muḥammad, Tafsīr al-Qurān al-ʿAdhīm, Mhakiki: ʾAsʿd Muḥammad al-Ṭayyib, Chapa ya tatu, Saudi Arabia: Maktabat Nazār Muṣṭafā al-Bāz, 1419 AH.
  • Ibn ʿAṭiyya, ʿAbd al-Ḥaqq bin Ghālib. Al-Muḥarrar al-wajīz fī tafsīr al-kitāb al-ʿazīz, Beirut: Dar al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1422 AH.
  • Ibn al-Jawzī, ʿAbd al-Raḥmān bin ʿAlī. Zād al-masīr fī ilm al-tafsīr, Beirut: Dār al-Kitāb al-ʿArabī, 1422 AH.
  • Ibn Ḥayyūn, Nuʿmān bin Muḥammad, Daʿāʾim al-islām wa dhikr al-ḥalāl wa al-ḥarām wa al-qaḍāyā wa al-aḥkām., Chapa ya pili, Qom: Muʾassisat Āl al-Bayt(a), 1385 AH.
  • Ibn Ḥayyūn, Nuʿmān bin Muḥammad. Sharḥ al-akhbār fī faḍāʾil al-aʾimmat al-aṭhār (a.s), Chapa ya kwanza, Qom: Muʾassisat al-Nashr al-Islāmī, 1409 AH.
  • Ibn Kathīr al-Dimashqī, Ismāʿīl bin ʿUmar, Al-Bidāya wa l-nihāya, Beirut: Dār al-Fikr, 1407 AH-1986.
  • Ibn Kathīr al-Dimashqī, Ismāʿīl bin ʿUmar, Tafsīr al-Qurʾān al-ʿadhīm, Chapa ya kwanza, Beirut: Dar al-Kutub al-'Ilmiyya, 1419 AH.
  • Ibn Ṭāwūs, ʿAlī bin Mūsā, Al-Taraʾif fī maʿrifat madhāhib al-ṭawāʾif, Qom: Khayyām, 1400 AH.
  • Ibn Taymīyya, Aḥmad bin ʿAbd al-Ḥalīm. Minhāj al-sunna al-nabawīyya fī naqd kalām al-shīʿa al-qadarīyya, Mhakiki: Muḥammad Rashād Sālim. [n.p]: Jāmiʿat al-Imām Muḥammad bin Saʿūd al-Islāmīyya, 1406 AH/1986. [n.p].
  • Jaʿfarī, Yaʿqub. Tafsīr kawthar, Qom: Muʾassisat Intishārāt-i Hijrat, 1376 Sh.
  • Kulaynī, Muḥammad bin Yaʿqūb al-. Al-Kāfī. Tehran: Dār al-Kutub al-Islāmīyya, 1407 AH.
  • Makārim Shīrāzī, Nāṣir. Āyāt al-wilāya fī l-Qurʾān. Qom: Madrasat al-Imām ʿAlī bin Abī Ṭālib (a.s), 1383 sh.
  • Makārim Shīrāzī, Nāṣir, Tafsīr-i nimūna, Tehran: Dār al-Kutub al-Islāmiyya, 1371 Sh.
  • Mīlānī, Sayyid ʿAlī al-. Sharḥ minhāj al-karāma, Qom: Markaz al-Ḥaqāʾiq al-Islāmiyya, 1386 sh.
  • Muqaddas al-Ardibīlī, Aḥmad bin Muḥammad al-. Ḥadīqat al-shīʿa, Chapa ya tatu, Qom: Intishārāt-i Anṣārīyān, 1383 sh.
  • Muslim bin Ḥajjāj, Ṣaḥīḥ Muslim, Mhakiki: Muḥammad Fuʾād ʿAbd al-Bāqī, Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabiyya, 1412 AH.
  • Mudhaffar, Muḥammad Ḥassan, Dalāʾil al-ṣidq, Qom: Muʾassisat Āl al-Bayt, 1422 AH.
  • Qirāʾatī, Muḥsin, Tafsīr-i Nūr, Tehran: Markaz-i Farhangī-yi Dars-hā-yi az Qurʾān, 1388 Sh.
  • Qurtubī, Muḥammad bin Aḥmad al-. Al-Jāmiʿ li-aḥkām al-Qurʾān,Chapa ya pili, Cairo: Dār al-Kutub al-Miṣriyya, 1384 AH.
  • Qummī, ʿAlī bin Ibrāhīm al-. Tafsīr al-Qummī, Chapa ya tatu, Qom: Dār al-Kitāb, 1363 Sh.
  • Shūshtarī, Nūr Allāh al-Ḥusaynī al-. Iḥqāq al-ḥaqq wa izhāq al-bāṭil, Mhakiki: Marʿashī al-Najafī, Qom: Kitābkhāna-yi Āyatollāh Marʿashī al-Najafī, 1409 AH.
  • Suyūṭī, ʿAbd al-Raḥmān bin Abī Bakr al-. Al-Durr al-manthūr fī tafsīr al-maʾthūr, Qom: Kitābkhāna-yi Āyatollāh Marʿashī al-Najafī, 1404 AH.
  • Ṭabarī, Muḥammad bin Jarīr al-. Al-Mustarshid fī imāmat Amīr al-Muʾminīn ʿAlī b. Abī Ṭālib, Qom: Muʾassisat al-Wāṣif, 1415 AH.
  • Ṭabarī, Muḥammad bin Jarīr al-. Jāmiʾ al-bayān fi tafsīr al-Qurʾān, Beirut: Dār al-Maʾrifa, 1412 AH.
  • Ṭabarī, Muḥammad bin Jarīr al-. Tārīkh al-umam wa l-mulūk, Mhakiki: Muḥammad Abū l-Faḍl Ibrāhīm, Beirut: Dār al-Turāth, 1387 AH.
  • Ṭabāṭabāʾī, Sayyid Muḥammad Ḥussein al-. Al-Mīzān fī tafsīr al-Qurʾān, Chapa ya pili, Beirut: Muʾassisat al-Aʿlamī li-l-Maṭbūʿāt, 1390 AH.
  • Ṭabrisī, Faḍhl bin al-Ḥassan al-. Majmaʿ al-bayān fī tafsīr al-Qurʾān, Mhakiki: Muḥammad Jawād Balāghī. 3rd edition. Tehran: Intishārāt-i Nāṣir Khusraw, 1372 Sh.
  • Ṭabrisī, Aḥmad bin ʿAlī al-. Al-Iḥtijāj, Mashhad: Nashr al-Murtaḍā, 1403 AH.
  • Thaʿālibī, ʿAbd al-Raḥmān bin Muḥammad al-. Tafsīr al-thaʿālibī al-musammā bi l-jawāhir al-ḥisan fī tafsīr al-Qurʾān, Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī, 1418 AH.
  • Thaʿlabī, Aḥmad bin Muḥammad al-. Al-Kashf wa l-bayān ʿan tafsīr al-Qurʾān, Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī, 1422 AH.
  • Ṭūsī, Muḥammad bin al-Ḥassan al-. Al-Amālī, Qom: Dār al-Thiqāfa, 1414 AH.
  • Ṭūsī, Muḥammad bin al-Ḥassan al-. Al-Tibyān fī tafsīr al-Qurʾān, Mhakiki: Aḥmad Qaṣīr al-ʿĀmilī, Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī, [n.d].
  • Yaʿqūbī, Aḥmad bin Abī yaʿqūb.Tārīkh-i yaʿqūbī, Beirut: Dār Ṣādir, [n.d]
  • Zarkulī, Khayr al-Dīn al-. Al-Aʿlām. Chapa ya nane, Beirut: Dār al-ʿIlm li-l-Malāyyīn, 1989.
Rudishwa kutoka "https://sw.wikishia.net/w/index.php?title=Aya_ya_Siqayatu_al-Hajji&oldid=16114"