Hadithi ya Qasim al-Naar wa al-Jannah

Hadithi ya Qasim al-Naar wa al-Jannah (Kiarabu: حديث قَسيمُ النّارِ والجَنّة ) ni riwaya iliyonukuliwa kutoka kwa Bwana Mtume (s.a.w.w) ambayo inaeleza fadhila za Imam Ali bin Abi Talib (a.s), na inamtambulisha yeye kwamba, ni mgawaji wa Pepo na Jahanamu. Hadithi hii imenukuliwa katika vyanzo vya Kishia na Kisuni kwa ibara tofauti.

Katika hadithi na maneno ya Maulamaa wa Kiislamu, kuna maana mbili kuhusiana ambazo zimefahamiwa katika hadithi hii: Mosi ni kuwa, kipenzi cha Ali (a.s) atakuwa peponi na adui wake atakuwa katika moto wa jahanamu.

Pili, katika Siku ya Kiyama, Imam Ali (a.s) atawaainisha watu wa peponi na watu wa motoni.

Baadhi ya Maulamaa wa Kishia na Kisuni wameitambua hadithi hii kwamba, ni mutawatir (iliyokithiri mapokezi yake); ingawa baadhi ya Ahlul-Sunna wakitaja sanadi maalumu (mlolongo wa mapokezi) wameitaja hadithi hii kwamba, ni dhaifu. Hadithi ya “Ali mgawaji wa moto na pepo” imetumiwa na washairi katika mashairi ya Kiarabu na Kifarsi.

Andiko la hadithi

Hadithi ya «قسیم النار و الجنة» ni riwaya iliyopokewa kutoka kwa Mtume (s.a.w.w) kuhusiana na Imam Ali (a.s) ambayo imenukuliwa kwa ibara mbalimbali:

• «یا عَلِی إِنَّکَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ»; “Ewe Ali! hakika wewe ni mgawaji wa pepo na moto. [1] Katika sahifa ya Imam Ridha (a.s), neno moto (jahanamu) limekuja kabla ya pepo: «یا عَلِی إِنَّکَ قَسِیمُ النَّارِ وَ الْجَنَّةِ» ; “Ewe Ali! Hakika wewe ni mgawaji wa moto na pepo.” [2] Imekuja katika baadhi ya vyanzo ya kwamba: «تُدخِلُ مُحِبِّیکَ الْجَنَّةَ وَ مُبْغِضِیکَ النَّارَ» ; “Unamuingiza peponi akupandaye, na unamuingiza motoni akuchukiaye.” [3]

• «یا عَلِی أَنْتَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ یوْمَ الْقِیامَةِ تَقُولُ لِلنَّارِ هَذَا لِی وَ هَذَا لَکِ» ; “Ewe Ali! wewe ni mgawaji wa pepo siku ya Kiyama, utauambia moto, huyu ni wa kwako na huyu ni wa kwangu”. [4]

• «یا علی إنَّکَ قَسیمُ النّارِ وَ إِنَّکَ تَقْرَعُ بَابَ الْجَنَّةِ فَتَدْخُلُهَا بِلَا حِسَاب» ; “Ewe Ali, wewe ni mgawaji wa pepo, unagonga mlango wa pepo na unaingia bila hesabu.[5]

Imam Ali (a.s) pia alijitambulisha kwa ibara tofauti kwamba yeye ni mgawaji wa pepo na moto. [6] Miongoni mwazo ni: «أنَا الفارُوقُ الّذِی أَفرُقُ بَینَ الحَقِّ و البَاطِلِ، ‌أنَا أُدْخِلُ أَوْلِیائی الجَنَّةَ و أَعْدائی النَّارَ» ; Mimi ni mtenganishaji ambaye ninatenganisha baina ya haki na batili, ninawaingiza peponi marafiki zangu na maadui zangu ninawaingiza motoni. [7]

«قسیم الجنة والنار» linahesabiwa kuwa miongoni mwa lakabu za Imam Ali (a.s). [8] Katika Ziyara za Imam Ali (a.s) pia hadithi hii imeashiriwa. [9]

Kinachofahamika katika hadithi

Kuna tafsiri mbili kuu kwa mujibu wa kile kilichofahamiwa na Maulamaa wa Kiislamu katika tafsiri mbili kuu za ibara ya “mgawaji wa jahanamu na pepo”:

• Wapenzi wa Ali (a.s) wameongoka na hivyo wataingia peponi, na maadui zake wamepotea na kwa msingi huo wataingia jahanamu. [10] Ahmad bin Hambal mmoja wa mafakihi wa Ahlu-Sunna (aliaga dunia 241 Hijria) akimjibu mtu anayekana hadithi ya “mimi ni mgawaji wa moto” akitumia hadithi kutoka kwa Mtume (s.a.w.w) kuhusiana na Imam Ali (a.s) isemayo: “Ewe Ali! Hakupendi isipokuwa muumini na hakuchukii isipokuwa mnafiki” na kubainisha nafasi na daraja ya waumini peponi na nafasi ya mnafiki katika moto wa jahanami, anatoa natija hii kwamba, “Ali ni mgawaji wa jahanamu.” [11]

• Nyingine ni kuwa, kwa hakika Siku ya Kiyama, Imam Ali (a.s) mgawaji wa pepo na moto na atawapeleka watu peponi au motoni. [12]

Madhumuni ya maana hizi mbili yamekuja katika baadhi ya hadithi pia. [13] Baadhi wamesema pia kwamba, kwa kuwa Imam Ali (a.s) ana cheo cha Uimamu, kauli na matendo yake ni hoja. Kwa msingi huo, wafuasi wake ni watu wa peponi na wengine wasiokuwa wao ni watu wa motoni. [14]

Itibari na sanadi

Hadithi ya “Mgawaji wa moto na pepo” kwa mtazamo wa Allama Majlisi [15] na baadhi ya Maulamaa wa Ahlu-Sunna ni mutawatir. [16] Jabir bin Abdallah, [17] Abdallah bin Abbas, [18] Abdallah bin Omar, [19] Abdallah bin Mas’oud, [20] Abu al-Tufayl, [21] na Aba al-Salt Hirawi [22] ni miongoni mwa wapokezi wa hadithi hii. Pamoja na hayo, kundi miongoni mwa Maulamaa wa Kisunni, wamenukuu hadithi hii kupitia kwa Mussa bin Turayf na Abaya bin Rib’i na kuwahesabu wapokezi hawa kuwa ni dhaifu. [23]

Katika mashairi

Hadithi ya “Ali mgawaji wa moto na pepo” imetumiwa na washairi katika mashairi ya Kiarabu [24] na Kifarsi. [25] Kwa mafno beti za mashairi zifuatazo zinanasibishwa na Muhammad bin Idris Shafii (aliaga dunia 204 Hijiria), ambaye ni kiongoni wa madhehebu ya Shafi:

علیٌّ حُبُّه جُنَّة ***قسیمُ النَّار و الجَنّة

کَیفَ أَسْتَسْقی لِطِفْلی فَاَبَوْا أَن یرْحَمُونی *** إمام الإنس و الجِنَّة

وصیّ المصطفی حقا *** و سَقَوهُ سَهْمَ بَغْی عِوَضَ الماءِ المَعینِ

Kumpenda Ali ni kinga, Mgawaji wa moto na pepo, Wasii wa haki wa Mtume, Imam wa watu na majini [26]

Kadhalika kuna beti za mashairi zenye maudhui kama hii ambazo zinanasibishwa kwa Qutb al-Din al-Rawandi (aliaga dunia 573Hijria) ambaye ni mpokezi wa hadithi wa Kishia.

Madhumuni ya beti hizo za mashairi ni:

Ali ni mgawaji wa moto, mtu mwenye kheri, Ni uzuri ulioje kesho (Kiyama) tutaokoka na moto wa jahanamu, Muhammad katika dini ni mithili ya jua, Na baada yake ni Ali anayeng’ara kama mwezi.[27]