Hadithi al-Wisayah

Hadith al-Wisaya (Kiarabu: حديث الوصاية) ni hadithi kutoka kwa Bwana Mtume (s.a.w.w) ambayo ndani yake inamtaja Imamu Ali bin Abi Talib (a.s) kuwa ni wasii, mrithi na kiongozi wa Waislamu baada ya Mtume (s.a.w.w). Madhumuni ya hadithi hii imekuja kwa ibara na maneno tofauti katika vitabu vya hadithi vya Waislamu wa Kishia na Kisuni. Miongoni mwa nukuu mashuhuri zaidi ya Hadithi hii ambayo imenukuliwa kutoka kwa Mtume (s.a.w.w) na Buraydah ibn Husayb inasema: ((لِكُلِّ نَبِيٍّ وَصِيٌّ وَ وَارِثٌ وَ إِنَّ عَلِيّاً وَصِيِّي وَ وَارِثِي‏)) ; Kila Nabii ana wasii na mrithi, na kwa hakika Ali ni wasii na mrithi wangu.

Andiko la hadithi

Imepokewa kutoka kwa Mtume (s.a.w.w) ya kwamba amesema:

لِكُلِّ نَبِيٍّ وَصِيٌّ وَ وَارِثٌ وَ إِنَّ عَلِيّاً وَصِيِّي وَ وَارِثِي‏

Kila Nabii ana wasii na mrithi, na kwa hakika Ali ni wasii na mrithi wangu. [1]

Hadithi ya al-Wisayah katika vitabu vya hadithi

Hadithi ya al-Wisayah imekuja katika vyanzo vya hadithi vya Waislamu wa Kishia na Kisuni kama Fadhail al-Sahabah cha Ibn Hambal, [2] Manaqib cha Ibn Maghazil, [3] al-Mu'jam al-Kabir cha Tabarani, [4] Tarikh Madinat Dimashq, [5] Manaqib al-Khwarazmi, [6] al-Kamil cha Jurjani, [7] Tadhkirat al-Khawas, [8] Kifayat al-Athar, [9] Man la yahdhuruh al-Faqih, [10] Dalail al-Imamah, [11] Manaqib Ibn Shahrashub [12] na Bihar al-Anwar. Burayd ibn Husayb amepokea kutoka kwa Mtume (s.a.w.w) kwamba: ((لِكُلِّ نَبِيٍّ وَصِيٌّ وَ وَارِثٌ وَ إِنَّ عَلِيّاً وَصِيِّي وَ وَارِثِي‏ ; Kila Nabii ana wasii na mrithi, na kwa hakika Ali ni wasii na mrithi wangu)). [14]Mtume (s.a.w.w) alimjibu Salman Farsi alipomuuliza kuhusiana na wasii na mrithi wake ya kwamba: Wasii na mrithi wangu na mtu ambaye atalipa deni langu na ambaye atatekeleza ahadi zangu ni Ali ibn Abi Talib. [15]

Kadhalika kwa mujibu wa hadithi iliyonukuliwa na Ali ibn Ali Hilali, Mtume (s.a.w.w) alimhutubu binti yake Fatma (a.s) kwa kumwambia: ((وَصِيِّي خَيْرُ الْأَوْصِيَاءِ وَ أَحَبُّهُمْ إِلَى اللَه وَ هُوَ بَعْلُكِ ; Wasii wangu ni wasii bora kabisa miongoni mwa mawasii na mpendwa zaidi na Mwenyezi Mungu naye ni mumeo)). [16]

Madhumuni ya hadithi

Maudhui na madhumuni ya hadithi ya al-Wisayah inahusiana na kadhia ya uwasii, urithi na ukhalifa wa Imamu Ali ibn Abi Talib (a.s). Maulamaa wa Kishia wanaitambua hadithi hii kwamba, inatoa ishara na dalili ya Uimamu wa Ali ibn Abi Talib; wao wanatambua kwamba, al-Wisayah maana yake ni kurithi uongozi na wanaamini kwamba, kwa mujibu wa hadithi, Bwana Mtume (s.a.w.w) alimtambuliisha Imamu Ali ibn Abi Talib (a.s) kuwa, mrithi na kiongozi wa umma wa Kiislamu baada yake. [17] Hata hivyo baadhi ya Maulamaa wa Ahlu-Sunna wamesema kuwa, al-Wisayah katika hadithi hii haina maana ya ukhalifa na uongozi bali Mtume alimuagizia Imamu Ali kuhusiana na familia yake. [18] Katika kuwajibu wenye nadharia na madai haya imeelezwa kwamba, Mtume (s.a.w.w) alimfanya Imamu Ali kuwa wasii wake kwa sura mutlaki na hakuna ushahidi unaoonyesha kwamba, alipambanua kwamba, uwasii huo unahusiana na suala la familia yake tu. [19] Hamdi bin Abdul-Majid Salafi, amesema katika nakala ya al-Mu'jam al-Kabir ya kwamba, kama sanadi na mapokezi ya hadithi yangekuwa sahihi, basi maudhui ya ukhalifa na urithi wa uongozi baada ya Mtume hilo lingethibitika.

Mapokezi

Hadithi ya al-Wisayah imepokelewa kwa mapokezi tofautii kutoka kwa Buraydah, [21] Salman, [22] Abu Ayub Ansari na Anas ibn Malik [23] katika vyanzo na vitabu vya hadithi vya Waislamu wa madhehebu ya Kisuni. Sibt ibn al-Jawzi (mwandishi wa kitabu cha Tadhkirat al-Khawas) amenukuu hadithi ya Salman kwa mapokezi mawili. Yeye ameyatambua mapokezi yaliyokuja katika kitabu cha Fadhail al-Sahabah cha Ibn Hambal kwamba, ndio sahihi. [24]

Baadhi ya Maulamaa wa Kisuni kama Ibn al-Jawzi, [25] Jalal al-Din al-Suyuti, [26] na Haythami [27] wametilia shaka katika itibari ya sanadi na mapokezi ya hadithi hii kutokana na kuweko Muhammad bin Hamid Razi au Ali Mujahid katika mapokezi ya hadithi hii na hivyo wameikataa. Hii ni katika hali ambayo, Sayyid Ali Milani anasema, Muhammad bin Hamid ni katika wapokezi wa hadithi wa Sihah al-Sittah (Sahihi Sita) na baadhi ya wanazuoni wa elimu ya Rijal akiwemo Yahya bin Muin wamemtaja kuwa mtu wa kuaminika. [28] Kadhalika imeelezwa kwamba, Tirmidhi mwandishi wa kitabu cha Sunan Tirmidhi moja ya vitabu vya Sahihi Sita na Ahmad bin Hambal wamenukuu hadithi kutoka kwa Ali bin Mujahid. [29]