Mateka wa Karbala

Kutoka wikishia
Picha yenye kuakisi Mauaji ya Karbala

Mateka wa Karbala (Kiarabu: سبايا كربلاء) ni manusura wa tukio la Karbala na miongoni mwao ni Imam Sajjad (a.s) ambaye ni Imamu wa nne wa Waislamu wa madhehebu ya Shia na Bibi Zaynab (a.s) ambao walichukuliwa mateka na jeshi la Omar bin Sa’d. Mateka hao walibakishwa Karbala usiku wa tarehe 11 Muharram kwa amri ya Omar bin Sa’d na kisha adhuhuri ya tarehe 11 Muharram walipelekwa katika mji wa Kufa mbele ya Ubaydullah ibn Ziyad. Mateka hao walisafirishwa kwa maudhi na madhila makubwa kuelekea Sham (Damascus) kwa Yazid ibn Muawiya. Baadhi ya mateka hao walifungwa minyororo wakati wa kuondoka kuelekea Sham na walitaabika mno wakiwa njiani.

Hotuba na maneno yaliyotolewa na Imam Sajjad (a.s) na Bibi Zaynab (a.s) wakati wakiwa katika hali ya umateka, yalikuwa sababu ya kutokea mabadiliko ya kiroho na majuto kwa baadhi ya watu. Baadhi ya nukuu zinaonyesha kuwa, hata Yazid mwenyewe alionyesha kujuta (hata kama ni kidhahiri) kwa kile alichowafanyia watu wa nyumba ya Mtume (s.a.w.w) pamoja na jinai zake dhidi yao.

Wanazuoni kama Sheikh Mufid, Sheikh Tusi na Sheikh Nouri Tabrasi ambaye ni mpokezi wa hadithi wanaamini kuwa, baada ya mateka wa Karbala kuachiliwa huru walirejea Madina na sio Karbala; hata hivyo kwa mujibu wa nukuu ya Sayyid ibn Tawus katika kitabu chake cha Luhuf fi Qatla al-Tufuf ni kwamba, msafara wa mateka ulirejea Karbala mara tu baada ya kuachiliwa huru.

Kuanza Umateka

Baada ya tukio la Karbala, manusura wa jeshi la Omar bin Sa’d, tarehe 11 Muharram walizika watu wao waliuoawa na manusura wa mashahidi wa Karbala walipelekwa katika mji wa Kufa.[1]

Maneno ya mtukufu Bibi Zaynab (a.s) aliyoyasema wakati alipokuwa akipita kando ya mwili wa Imam Hussein (a.s):

Ewe Muhammad! Ewe Muhammad! Malaika wa mbinguni wakuswalie, huyu ni Hussein amedondoka jangwani, ametapakaa damu huku akiwa amekatwa viungo! Ewe Muhammad! Mabinti zako ni mateka, dhuria wako wameuawa ambapo upepo unawapuliza. Msimulizi anasema: Wallahi rafiki na adui walikuwa wakilia kwa uchungu baada ya kusikia maneno haya.[2]

Maafisa wa Omar bin Sa’d, waliwapitisha wanawake wa Ahlul-Bayt kando ya miili ya mashahidi. Wanawake wa familia ya Imam Hussein (a.s) walikuwa wakilia na kuomboleza kwa huzuni kubwa huku wakijipiga nyuso zao. Qurrah bin Qais amenukuu ya kwamba, wakati Bibi Zaynab alipokuwa akipita kando ya mwili wa kaka yake Imamu Hussein (a.s) kutokana na ghamu na huzuni kubwa aliyokuwa nayo, alisema maneno ambayo yalimliza rafiki na hata adui.[3]

Idadi na Majina ya Mateka

Angalia pia: Tukio la Ashura (kwa mujibu wa takwimu)

Nukuu za wanahistoria kuhusiana na idadi na majina ya mateka wa Karbala pamoja na manusura wa masahaba wa Imam Hussein (a.s) zinatofautiana. Idadi ya mateka wanaume imeelezwa kuwa ni watu 4, 5, 10 na 12. Idadi ya mateka wanawake imetajwa pia kuwa ni watu 4, 6 na 20.[4] Baadhi wametaja idadi ya mateka wa Karbala kuwa inafikia 25.[5] Kwa msingi huo imeelezwa kuwa, haiwezekani kueleza idadi ya mateka wa Karbala kwa kauli moja na kudai kwamba, hii ndio sahihi mia kwa mia.[6] Baadhi ya majina ya mateka wa Karbala waliotajwa katika vyanzo vya historia ni:

Njia Waliopitishwa Mateka

Kuelekea Kufa

Kwa mujibu wa kile kilichonukuliwa na kuandikwa na Ibn Abil-Hadid katika Sherh ya Nahaj al-Balagha ni kwamba: Mateka wa Karbala walipandishwa katika vipando ambavyo havikuwa na suhula kwa ajili ya kupelekwa Kufa na watu walikuwa wakiwatazama. Katika hali hiyo hiyo, wanawake wa Kufa walikuwa wakiangua kilio kutokana na kuona watu wa nyumba ya Mtume wakiwa katika hali hiyo.[16]

Inaelezwa kuwa, hakuna nukuu ya wazi kabisa katika vyanzo vya kale kuhusiana na siku waliyowasili mateka hao katika mji wa Kufa.[17],lakini kwa mujibu wa ibara ya Sheikh Mufid,[18] inawezekana kutambua kwamba; mateka wa Karbala waliingia Kufa 12 Mfunguo Nne Muharram.[19]

Maafisa wa Omar bin Saad baada ya kuwatembeza mateka hao katika mitaa na vichochoro vya mji wa Kufa, waliwaingiza katika kasri la Ubyadullah bin Ziyad. Kumenukuliwa mazungumzo makali mno yaliyojiri baina ya mtukufu Bibi Zaynab (a.s) na Ubaydullah bin Ziyad.[20] Sentensi mashuhuri ya Bibi Zaynab (a.s) ya: «ما رَأیْتُ اِلّا جَمیلاً ; Sijaona isipokuwa uzuri» , inahusiana na kikao hiki. Kadhalika Ubaydullah alitoa amri ya kuuawa Imam Sajjad (a.s), lakini alibadilisha uamuzi wake baada ya Bibi Zaynab kumjia juu na kuonesha upinzani wa hilo na vilevile maneno makali aliyoyatoa Imam Sajjad (a.s) mwenyewe.[21]

Ramani ya njia walizopitishwa Mateka wa Karbala

Njia ya Sham

Ubaydullah bin Ziyad alilituma kundi la watu fulani akiwemo Shimr bin Dhil-Jawshan na Tariq bin Muhaffar kwa ajili ya kuongozana na mateka hao kuelekea Sham.[22] Kwa mujibu wa baadhi ya ripoti na nukuu zinaonyesha kuwa, Zahr bin Qays alikuwa pamoja nao pia.[23] Njia hasa waliopita mateka hao kutoka Kufa mpaka Sham haifahamiki wazi; baadhi wanaamini kwamba, kwa kuzingatia maeneo ambayo yananasibishwa na Imam Hussein (a.s), inawezekana kuainisha njia waliopita mateka wa Karbala kuanzia Kufa mpaka Sham; miongoni mwa hayo ni Maqam Raas al-Hussein na Imam Zaynul Abidin huko Damascus,[24] Maqama Homs,[25] Hamaa,[26] Baalabek,[27] Hajar,[28] na Turh.[29]

Imekuja katika ensaiklopidia ya Imam Hussein (a.s) kwamba, katika zama hizo, baina ya Kufa na Sham kulikuwa na njia tatu kuu (Njia ya jangwani, Njia ya kando ya Furat na njia ya kando ya Dijlah) ambapo kila moja kati ya hizo ilikuwa na njia ya mkato.[30] Waandishi wa ensaiklopidia hii wanaamini kwamba, kutokana na kutokuweko hoja za wazi na zisizo na shaka, haiwezekani kutoa mtazamo wa mia kwa mia kuhusiana na hili; hata hivyo kwa mujibu wa utafiti na dalili kuna uwezekano mkubwa njia waliopita mateka wa Karbala kutoka Kufa kwenda Sham ilikuwa ni ya jangwani.[31]

Kwa mujibu wa baadhi ya ripoti kama ya Tarikh Tabari, Sheikh Mufidu na Tarikh Dimashq, awali kichwa cha Imam Hussein (a.s) na vichwa vya mashahidi wengine wa Karbala vilitumwa Sham na kisha baada ya hapo, mateka wa Karbala wakapelekwa Sham; hata hivyo kwa mujibu wa ripoti na nukuu nyingine ni kwamba, vichwa vya mashahidi vilitumwa Sham pamoja na mateka wa Karbala.[32]

Muamala wa Maaskari

Kwa mujibu wa nukuu ya Ibn A’tham na Khawarazmi, maaskari wa Ubaydullah bin Ziyad waliwachukua mateka wa Karbala kutoka Kufa mpaka Sham hali ya kuwa wamewaweka katika vipando visivyo na mapazia wala sitara, waliwachukua mji hadi mji na nyumba hadi nyumba kama vile mateka makafiri wa Kituruki na Daylam walivyokuwa wakichukuliwa.[33] Sheikh Mufid amenukuu akisema kwamba, kwa msingi huo, Imam Sajjad (a.s) alionekana baina ya mateka akiwa amefungwa minyonyoro ya chuma miguuni na shingoni.[34]

Katika hadithi inayonasibishwa na Imam Sajjad (a.s) inaelezwa mbinu ya maaskari wa Ibn Ziyad ya kwamba, Ali bin Hussein alipandishwa katika ngamia mkondefu na mlemavu na hakukuwa na kiti na kikalio; katika hali ambayo, kichwa cha Imamu Hussein (a.s) kilikuwa kimechomekwa katika mshale na wanawake walikuwa nyumba yake huku mishale ikiwa karibu yao. Kama ikitokea mmoja machozi yamemtiririka, basi alikuwa akipigwa kwa mishale kichwani mpaka wakati wa kuingia Sham.[35]

Kuwepo Sham

Kuna nukuu na ripoti mbalimbali katika vyanzo vya historia kuhusiana na matukio ya mateka wa Karbala kuingia Sham na namna walivyoamiliwa, sehemu walipokaa na hotuba zilizotolewa na baadhi ya mateka. Ripoti zinaeleza kuwa, vichwa vya mashahidi wa Karbala viliwasili Sham tarehe Mosi Mfunguo Tano Safar.[36] Kwa mujibu wa nukuu mji huo ulikuwa umepambwa na kuwa na mandhari isiyo ya kawaida siku hiyo kutokana na amri iliyokuwa imetolewa na Yazid. Ukawa kwa namna ambayo haukuonekana mfano wake.[37] Watu 15,000 katika hali ambayo walikuwa wamevaa nguo mpya na wakipiga madufu, ngoma na filimbi walikuwa wamejitokeza kuwaangalia mateka hao wakiwasili. Baadhi ya vitabu vinaeleza kuwa, mateka hao walibakishwa nje ya mji na katika mlango wa kuingilia jiji kwa muda wa siku tatu. Baada ya mateka hao kuingia katika mji wa Sham, waliwekwa juu katika sehemu ya kuingia katika Msikiti wa mkuu wa Umawi.[38] Hii leo msikiti huu upo mkabala na mihrabu na mimbari kuu ya msikiti. Kuna sehemu ya mawe yenye ngazi za mbao ambayo ni maarufu kwamba, ndio sehemu ambayo mateka wa Karbala waliwekwa hapo.[39]

Hotuba za Mateka

Baada ya mateka wa Karbala kuingia Kufa, Imam Sajjad (a.s)[40] na Bibi Zaynab (a.s) walizungumza na watu, na kwa mujibu wa nukuu za baadhi ya vyanzo vya historia,[41] waliwalaumu watu wa mji wa Kufa kutokana na kuzembea kwao katika kumuunga mkono Imam Hussein (a.s) katika tukio la Ashura.[42] Kuna hotuba pia ambazo zinanasibishwa na Fatma Sughra binti wa Imam Hussein (a.s)[43] na Ummu Kulthum binti ya Imamu Ali (a.s).[44]

Imam Sajjad (a.s) na Bibi Zaynab (a.s) walitoa hotuba pia wakiwa Sham. Maudhui ya hotuba hizo zilikuwa ni kumlaumu Yazid kutokana na dhulma yake kwa Ahlul-Bayt wa Imam Hussein (a.s) na kuwazungusha kwao katika miji[45] na kadhalika kubainisha fadhila za Ahlul-Bayt wa Mtume na Ali (a.s).[46] Maneno haya ni mashuhuri kwa hotuba ya Imam Sajjad (a.s) na hotuba ya Bibi Zaynab (a.s) katika mji wa Sham.[47]

Historia inaonesha kuwa, Bibi Zainab alitoa hotuba iliyowafanya watu hao wajute mno na kuona aibu kubwa mpaka wakakaribia kufanya uasi dhidi ya utawala, ambapo utawala huo wa kifasiki ulimzuia mtukufu huyo asiendelee kuwahutubia watu. Alipofikishwa kwenye Qasri la Liwali wa Kufa Ubaydullah Ibn Ziyad, Bibi Zaynab (a.s) alitolewa maneno ya vijembe na ya kutaka kumdunisha, lakini mtukufu huyo alielezea kwa ufasaha mkubwa kuuawa shahidi Imamu Hussein (a.s) na wafuasi wake kwa kusema: «Mimi sijaona lolote zaidi ya uzuri tu. Mashahidi wa Karbala walikuwa watu ambao Mwenyezi Mungu alikuwa amewachagulia kufa shahidi». Binti huyo wa Ali bin Abi Talib, alizungumza kwa ushujaa mkubwa pia katika Qasri la Yazid, na katika sehemu moja ya hotuba yake alimuelekea mtawala huyo fasiki na kumwambia: «Ewe Yazid fanya hila na vitimbi vyovyote vile utakavyo, lakini kadri utavyofanya hila, hutoweza katu kuuondoa utajo wetu kwenye kumbukumbu na wala hutoweza kamwe kuufuta wahyi wetu».

Kurejea kutoka Sham

Ili kupata taarifa zaidi, angalia hapa pia: Arubaini ya Imam Husseini

Kuhusiana na kurejea mateka wa karbala kutoka Sham na kuelekea Madina na tujaalie kwamba, walirejea Karbala, kuna tofauti za kimitazamo kuhusiana na wakati na kipindi hasa walichorejea kutoka Sham. Kuna tofauti kwamba, ilikuwa ni Arubaini ya kwanza au ya pili ya tangu kuuawa shahidi Imam Hussein (a.s).[48] Sheikh Mufidu[49], Sheikh Tusi,[50] na Kaf’ami,[51] wamebainisha wazi kwamba, msafara wa Ahul-Bayt (a.s) baada ya kuondoka Sham ulirejea madina na sio Karbala. Nouri Tabrasi,[52] Sheikh Abbas Qomi,[53] na Murtadha Mutahhari,[54] nao wamepinga suala la kurejea Karbala mateka wa Karbala katika Arubaini ya kwanza.

Sayyid ibn Tawus amezitaja kauli zote mbili katika kitabu chake cha Iqbal yaani kurejea Madina na Karbala msafara wa mateka wa Karbala katika siku ya arubaini kwamba, ni jambo lililo mbali, kwani kurejea kwao Karbala au Madina kulichukua zaidi ya siku 40. Licha ya kuwa yeye anaamini huenda mateka wa Karbala walirejea Karbala, lakini hakubali kwamba, ilikuwa katika siku ya Arubaini.[55]

Monografia

  • Asiran wajambazan Karbala, ni jina la kitabu kilichoandikwa na Muhammad Mudhaffari na Said Jamshidi.

Masuala Yanayo Fungamana

Rejea

  1. ↑ Tabari, Tarikh al-Umam wa al-Muluk, 1387 AH, juz. 5, uk. 455-456.
  2. ↑ Abu Mukhnif, Waqqiat al-Taf, 1417 AH, uk. 259; Tabari, Tarikh al-Umum wa al-Muluk, 1387 AH, juz. 5, uk. 456
  3. ↑ Sheikh Mufid, Al-Irshad, 1413 AH, juz. 2, uk. 114; Tabari, Tarikh al-Umum wa al-Muluk, 1387 AH, juz. 5, uk. 456
  4. ↑ Muḥammadī Riyshahrī, Dānishnāma-yi Imām Ḥussein (a.s), 1388 S, juz. 8, uk. 204.
  5. ↑ Muhaddith, Farhang Ashuraa, 1417 AH, uk. 49.
  6. ↑ Muḥammadī Riyshahrī, Dānishnāma-yi Imām Ḥussein (a.s), 1388 S, juz. 8, uk. 204.
  7. ↑ Qadhi Nouman, Sharh al-Akhbar, Muasase Nashr al-Islami, juz. 3, uk. 198-199; Abul-Faraj Isfahani, Maqatil al-Talibin, 1385 AH, uk. 79; Ibn Sa'd, Tarjumat al-Hussein na Maqtalihi, 1408 AH, uk. 187.
  8. ↑ Muḥammadī Riyshahrī, Dānishnāma-yi Imām Ḥussein (a.s), 1388 S, juz. 8, uk. 205.
  9. ↑ Muḥammadī Riyshahrī, Dānishnāma-yi Imām Ḥussein (a.s), 1388 S, juz. 8, uk. 205.
  10. ↑ Tazama: Guruhi Az Tarikh Pazuhesh, Tarikh Qiyam wa Maqtal Jamiu Sayyid Shuhadaa, 1391 S, juz. 2, uk. 497 na 498.
  11. ↑ Baidhun, Mausuat Karbala, Beirut, juz. 1, uk. 528.
  12. ↑ Mahalati, Riyahin al-Sharia, 1373 S, juz. 4, uk. 255.
  13. ↑ Muḥammadī Riyshahrī, Dānishnāma-yi Imām Ḥussein (a.s), 1388 S, juz. 8, uk. 283.
  14. ↑ Ibn Asakir, Tarikh Madinat Damascus, 1415 AH, juz. 70, uk. 261.
  15. ↑ Ibn Shadad, Al-Ilaq al-Khatireh, 2006, uk. 48-50.
  16. ↑ Ibn Abil-Hadid, Sharh Nahju al-Balaghah, 1404 AH, juz. 15, uk. 236.
  17. ↑ Guruh Az Tarikh Pezuhan, Tarikh Qiyam wa Maqtal Jamiu Sayyid Shuhadaa, 1391 S, juz. 2, uk. 39.
  18. ↑ Sheikh Mufid, Irshad, 1413 AH, juz. 2, uk. 114.
  19. ↑ Guruh Az Tarikh Pezuhan, Tarikh Qiyam wa Maqtal Jamiu Sayyid Shuhadaa, 1391 S, juz. 2, uk. 39.
  20. ↑ Tazama: Sheikh Mufid, Irshad, 1413 AH, juz. 2, uk. 115-116; Tabari, Tarikh, 1387 AH, juz. 5, uk. 457.
  21. ↑ Ibn Atham Kufi, Al-Futuh, 1411 AH, juz. 5, uk. 43
  22. ↑ Baladhri, Ansab al-Ashraf, 1417 AH, juz. 3, uk. 416.
  23. ↑ Dinuri, Akhbar al-Tiwal, 1421 AH, uk. 384-385.
  24. ↑ Ibn Asakir, Tarikh Madinat Damascus, 1421 AH, juz. 2, uk. 304; Naimi, Al-Daris Fi Tarikh Madaris, 1367 AH, Fahrest Jayeha.
  25. ↑ Ibn shahraashoub, Manaqib, 1379 AH, juz. 4, uk. 82.
  26. ↑ Ibn shahraashoub, Manaqib, 1379 AH, juz. 4, uk. 82.
  27. ↑ Muhajir, Karun Gham, 1390 S, uk. 36-38.
  28. ↑ Ibn Shadad, Al-Ilaq al-Khatireh, 2006, uk. 178.
  29. ↑ Muhajir, Karun Gham, 1390 S, uk. 30.
  30. ↑ Muḥammadī Riyshahrī, Dānishnāma-yi Imām Ḥussein (a.s), 1388 S, juz. 8, uk. 226-228.
  31. ↑ Muḥammadī Riyshahrī, Dānishnāma-yi Imām Ḥussein (a.s), 1388 S, juz. 8, uk. 234.
  32. ↑ Muḥammadī Riyshahrī, Dānishnāma-yi Imām Ḥussein (a.s), 1388 S, juz. 8, uk. 225.
  33. ↑ Ibn Atham, Kitab al-Futuh, 1411 AH, juz. 5, uk. 127; Khawarizmi, Maqtal al-Hussein, 1367 AH, juz. 2, uk. 55-56.
  34. ↑ Sheikh Mufid, Amali, 1403 AH, uk. 321.
  35. ↑ Sayyid bin Tawus, Al-Iqbal, 1376 S, juz. 3, uk. 89.
  36. ↑ Abu Rihan Biruni, Athar al-Baqiyyah, 1386 S, uk. 527.
  37. ↑ Sheikh Saduq, Amali, 1417 AH, Majlis 31, uk. 230.
  38. ↑ Shairani, Damau al-Sajjum, 1374 AH, uk.b242.
  39. ↑ Qomi, Nafs al-Mahmoum, Al-Maktab al-Haydariyyah, uk. 394.
  40. ↑ Ibn Namaa, Muthir al-Ahzan, 1406 AH, uk. 89-90.
  41. ↑ Ibn Taifour, Balaghat al-Nisa, 1378 S, uk. 26.
  42. ↑ Shahidi, Zindegi Ali Ibn Hussein (a.s), 1385 S, uk. 57.
  43. ↑ Tabrasi, Ihtijaj, 1416 AH, juz. 2, uk. 108-140.
  44. ↑ Ibn Tawus, Al-Malhouf, 1417 AH, uk. 198.
  45. ↑ Ibn Tawus, Al-Malhouf, 1417 AH, uk. 213-218.
  46. ↑ Rabbani Golpaygani, «Afshagari Imamu Sajjad Dar Qiyam Karbala (2)», uk. 119.
  47. ↑ Ibn Namaa, Muthir al-Ahzan, 1406 AH, uk. 89-90; Ibn Taifour, Balaghat al-Nisa, 1378 S, uk. 26.
  48. ↑ Tazama: Muḥammadī Riyshahrī, Dānishnāma-yi Imām Ḥussein (a.s), 1388 S, juz. 8, uk. 393.
  49. ↑ Sheikh Mufid, Masaru al-Shia, 1413 AH, uk. 46
  50. ↑ Tusi, Misbah al-Mutahjad, 1411 AH, juz. 2, uk. 787.
  51. ↑ Kaf’ami, al-Masbah al-Kaf’ami, 1405 AH, uk. 510.
  52. ↑ Muhaddith Nouri, Luuluu wa Marjan, 1420 AH, uk. 208-209.
  53. ↑ Qomi, Muntaha al-Amal, 1372, uk. 524-525.
  54. ↑ Mutahari, Hamase Husseini, Sadra, juz. 1, uk. 71.
  55. ↑ Sayyid Ibn Tawus, Al-Iqbal, 1376 S, juz. 3, uk. 100 na 101.

Vyanzo

  • Abū Riyḥān Bīrūnī, Muḥammad b. Aḥmad. Āthār al-bāqiya. Mfasiri: Dānāsirisht. Tehran: Amīr Kabīr, 1386 Sh.
  • Balādhirī, Aḥmad b. Yaḥyā al-. Ansāb al-ashrāf. Beirut: Dār al-Fikr, 1417 AH.
  • Baiḍhūn, Labīb al-. Mawsūʿat Karbalāʾ. Beirut: Muʾassisat al-Aʿlamī, [n.d].
  • Dīnurī, Aḥmad b. Dāwūd al-. Al-Akhbār al-tiwāl. Mhariri: ʿIṣām Muḥammad. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmīyya, 1421 AH.
  • Hirawī, ʿAlī b. Abī Bakr al-. Al-Ishārāt ilā maʿrifat al-ziyārāt. Damascus: [n.p], 1953.
  • Ibn Abī l-Ḥadīd, ʿAbd al-Ḥamīd. Sharḥ Nahj al-balāgha. Mhariri: Muḥammad Abū l-Faḍl Ibrāhīm. Qom: Kitābkhāna-yi Āyatullāh Marʿashī al-Najafī, 1404 AH.
  • Ibn ʿAsākir, ʿAlī b. al-Ḥassan. Tārikh madīnat Dimashq. Mhariri: ʿAlī ʿĀshūr. Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī, 1421 AH.
  • Ibn Aʿtham al-Kūfī, Aḥmad b. Aʿtham. Kitāb al-Futūḥ. Mhariri: ʿAlī Shīrī. Beirut: Dār al-Aḍwaʾ, 1411 AH.
  • Ibn Athīr, ʿAlī b. Muḥammad. Al-Kāmil fī l-tārīkh. Beirut: Dār al-Ṣādir, 1965.
  • Ibn Namā al-Ḥillī, Jaʿfar b. Muḥammad. Muthīr al-aḥzān. Qom: Madrisat Imām al-Mahdī, 1406 AH.
  • Ibn Shaddād, Muḥammad b. ʿAlī. Al-Aʿlāq al-khaṭīra fī dhikr umarāʾ al-jazīra. Damascus: [n.p], 2006.
  • Ibn Shahrāshūb, Muḥammad b. ʿAlī. Manāqib Āl Abī Ṭālib. Qom: ʿAllāma, 1379 AH.
  • Ibn Ṭāwūs, ʿAlī b. Mūsā. Al-Malhūf ʿalā qatli l-ṭufūf. Mhariri: Tabrīzīyān. Qom: Dār al-Uswa, 1417 AH.
  • Khwārizmī, Muwaffaq b. Aḥmad al-. Maqtal al-Ḥusayn. Mhariri: Muḥammad al-Samāwī. Najaf: Maṭbaʿa al-Zahrāʾ, 1367 AH.
  • Mufīd, Muḥammad b. Muḥammad al-. Kitāb al-amālī. Mhariri: Ḥusayn Ustād Walī and ʿAlī Akbar Ghaffārī. Qom: 1403 AH.
  • Mufīd, Muḥammad b. Muḥammad al-. Al-Irshād fī maʿrifat ḥujaj Allāh ʿalā l-ʿibād. Qom: Kungira-yi Sheikh al-Mufīd, 1413 AH.
  • Muḥaddith Nūrī. al-Luuʾluuʾ wa l-marjān. Mhariri: Muṣṭafā Dirāyatī. Qom: Kungira-yi Dīn Pazhūhān, 1420 AH.
  • Muhājir, Jaʿfar. Kārwān-i gham. Tehran: Intishārāt-i Musāfir, 1390 Sh.
  • Qummī, ʿAbbās. Muntahā l-āmāl. Tehran: Maṭbūʿātī-yi Ḥusseinī, 1372 Sh.
  • Rabbānī Gulpāygānī, ʿAlī. "Ifshāgarī-yi Imām Sajjād dar qīyām-i Karbalāʾ." Nūr-i ʿIlm, no. 46 (111-113), 1371 Sh.
  • Ṣadūq, Muḥammad b. ʿAlī al-. Al-Amālī. Qom: Muʾassisat al-Biʿtha, 1417 AH.
  • Ṣadūq, Muḥammad b. ʿAlī al-. ʿUyūn akhbār al-Riḍā. Mhariri: Ḥussein Aʿlamī. Beirut: Muʾassisat al-Aʿlamī li-l-Maṭbūʿāt, 1404 AH.
  • Ṣaffār, Muḥammad b. al-Ḥasan al-. Baṣāʾir al-darajāt. Mhariri: Muḥsin Kuchibāghī. Qom: Kitābkhāna-yi Āyatullāh Marʿashī, 1404 AH.
  • Ṭabarī, Ḥassan b. ʿAlī. Kāmil Bahāʾī. Qom: Muʾassisa-yi Ṭabʿ wa Nashr, 1334 Sh.
  • Ṭabarī, Muḥammad b. Jarīr al-. Tārīkh al-umam wa l-mulūk. Mhariri: Muḥammad Abū l-Faḍhl Ibrāhīm. Beirut: Rawāʾiʿ al-Turāth al-ʿArabī, 1387 AH.
  • Yaʿqūbī, Aḥmad b. Abī Yaʿqūb al-. Tārīkh al-Yaʿqūbī. Beirut: Dār al-Ṣādir, [n.d].
Rudishwa kutoka "https://sw.wikishia.net/w/index.php?title=Mateka_wa_Karbala&oldid=13282"