Uandishi wa Qur’ani

Uandishi wa Qur’ani (Kiarabu: كتابة القرآن أو تدوين القرآن) Mada ya Uandishi wa Qur’ani unarejelea harakati za kukusanya na kuiandika Qur’ani katika mfumo ‎mmoja. Uandishi wa Qur’ani ambao unahakikisha Qur’ani inahifadhiwa kutokana na upotoshaji, ni ‎moja ya mambo yalosisitizwa na bwana Mtume (s.a.w.w). Aliwaagiza baadhi ya Masahaba, kama vile ‎Imam Ali (a.s) na Zaid bin Thabit, waandike na kuihifadhi Qur’ani hiyo tukufu. Misahafu ya kwanza ‎kabisa ulimwenguni humu, ni ile iliyo andikwa katika zama za Mahaba. Misahafu maarufu kati yake ni: ‎Msahafu wa Ali bin Abi Talib, Zaid bin Thabit, Abdullah bin Masoud na Ubay bin Ka'b. Ila kuwepo kwa ‎wingi wa Misahafu pamoja na tofauti za nakala za Qur’ani za wakati huo, kulisababisha tofauti miongoni ‎mwa watu. Hiyo ndiyo sababu iliyomfanya Othman bin Affan kuanzisha baraza la kuoanisha Qur’ani na ‎kutoa nakala moja ya Qur’ani tukufu badala ya nakala tofauti. Ni muhimu kutambua kuwa, Qur’ani ‎iliyokusanywa katika mfumo mmoja kupitia barza hizo haikupata upinzani kutoka kwa Maimamu wa ‎Shia, bali nao pia walikubaliana walikubalana nayo bila pingamizi.‎

Qur’ani iliyo andikwa mwanzoni mwa Uslamu iliandikwa kwa mfumo wa kale na kizamani, ambapo ‎iliandikwa bila kuwa na alama za kiuandishi zinazoeleweka hivi sasa, nayo haikuwa na vokali wala nukta ‎ndani yake. Hili lilisababisha watu mbali mbali kufanya makosa katika usomaji wa Qur’ani hiyo. Kwa ‎hiyo, Abu al-Aswad al-Du'ali, Nasr bin Asim na Khalil bin Ahmad al-Farahidi waliongeza nukta na alama ‎za vokali kwenye Qur’ani, walitumia alama hizi ili kurahisisha usomaji wa Qur’ani kwa watu mbali mbali.‎

Uandishi wa Qur’ani umeonekana kuthaminiwa kupitia sanaa mbalimbali kama vile uandishi kupitia ‎nakshi za kuvutia (kaligrafia), uchoraji wa kimapambo, uchora wa kurasa za Msahamu kwa nakshi ‎maalumu, kusanifu majala Misahafu kwa njia tofauti. Kazi hizo zifanywazo na Waislamu mbali mbali ni ‎jitahida ya kutumia kila kitu kiwezekanacho katika kuakisi uzuri wa maandishi ya Qur’anii. Hiyo ndiyo ‎sababu ya wao kubuni hati (font) za aina mbalimbali, ikiwa ni pamoja na hati za Thuluth, Naskh, ‎Rayhan na Nasta'liq. Uandishi wa kutumia hati za Naskh ulipata umuhimu mkubwa kwa sababu ya ‎uwazi wake unaorahisisha kusoma Qur’ani, kumeipa hadhi ya kutambulika kama ndiyo hati zifaazo zaidi ‎katika uandishi wa Qur’ani.‎

Nafasi ya Uandishi wa Qur’ani

Uandishi wa Qur’ani ni miongoni mwa mada za sayansi ya Qur’ani (ulumu al-Qur’ani), [1] inayotafiti ‎ndani yake historia na jinsi kukusanywa na kuandikwa kwa Qur’ani tukufu. [2] Uandishi wa Qur’ani ni ‎miongoni mwa sababu za kuzuia upotoshaji wa Qur’ani, na hiyo ndiyo sababu hasa iliyo mfanya bwana ‎Mtume (s.a.w.w) kusisitiza utekelezaji wa kazi hiyo. [3] Jinsi Qur’ani ilivyoandikwa ina athari ya moja ‎kwa moja katika welewa wa maana ya Aya za Qur’ani tkufu; kama ilivyosemwa, moja ya sababu za ‎uwepo wa maana nyingi na tofauti za Aya za Qur’ani, kunatokana na athari ya kuto andikwa kwa ‎Qur’anii katika zama za mwanzoni mwa Uislamu. [4]‎

Kwa mujibu wa maoni ya watafiti ni kwamba, uandishi au fasihi andishi katika ulimwengu wa Kiislamu ‎ilianza na uandishi wa Qur’ani, na kutokana na uhusiano wa moja kwa moja kati ya hati (fon) na ‎maandiko au uandishi wa Qur’ani, hii ilipelekea suala la hati kulipata umuhimu mkubwa katika ‎ulimwengu wa Kiislamu. [5] Kwa kuibuka kwa Uislamu na kushushwa kwa Qur'ani, hati na uandishi ‎vilianza kupewa umuhimu ndani ya jamii. Lililokoleza rangi katika kazi hii, ni kule Qur’ani kuwa ni ‎muujiza wa bwana Mtume (s.a.w.w), na kwamba usomaji na uandishi wake ni wajibu mtakatifu. [6] ‎

Historia ya Uandishi wa Qur’ani

Wakati wa kuibuka kwa Uislamu, masuala ya hati na uandishi haykuwa ni maarufu miongoni mwa ‎Waarabu wa Hijazi, na ni chini ya watu ishirini miongoni mwa ndiwo waliokuwa wakijua kusoma na ‎kuandika. Hivyo basi ilibidi bwana Mtume (s.a.w.w) kuawaajiri wale waliokuwa na ujuzi wa kusoma na ‎kuandika miongoni mwa Masahaba wake wafanye kazi ya kuandika wahyi, huku akiwahimiza Waislamu ‎kujifunza kusoma na kuandika. [7] Mtume (s.a.w.w) kando na kuhifadhi Qur’ani, pia aliipa umuhimu ‎kazi ya kuandika Qur’ani, na aliwaagiza watu maalumu kama Ali bin Abi Talib na Zaid bin Thabit ‎kuiandika Qur’ani hiyo. [8] Wakati wa za mwanzo za Uislamu, Masahaba walikuwa wakiandika Qur’ani ‎kwenye ngozi za wanyama, makozi ya mitende, mifupa mipana, na kwenye karatasi. [9]‎

Misahafu ya Kale Zaidi

Ibn Nadim, mwanazuoni wa karne ya nne Hijria, katika kitabu chake cha Al-Fahrist, alimtaja Imam Ali ‎‎(a.s) kuwa ndiye aliye andaa msahafu wa kwanza kabisa katika uislamu. [10] Baada ya kufariki kwa ‎bwana Mtume (s.a.w.w), Imam Ali (a.s) alikusanya Qur’ani katika msahafu mmoja kwa mpangilio wa ‎kushushwa kwake na kuwaonyesha Masahaba na watu mbali mbali. [11] Baadhi ya Masahaba ‎hawakuukubali musahaf huu, na kwa sababu hiyo, Imam Ali (a.s) aliuficha na kuuondoa mwa watu. ‎‎[12]‎

Baada ya Mtume (s.a.w.w) kufariki na kutokubaliwa kwa msahafu wa Imam Ali (a.s), Masahaba kadhaa ‎walijishughulisha na kazi ya kukusanya Qur’anii kwenye Msahafu mmoja. Miongoni mwa Masahaba ‎waliofanya kazi hiyo ni pamoja na Zaid bin Thabit, Abdullah bin Masoud, Ubayya bin Ka'ab, Miqdad bin ‎Aswad, Salim Mawla Abi Hudhayfa, Ma'adh bin Jabal na Abu Musa Ash'ari. [13]‎

Kotoa Toleo la Msahafu Mmoja

Makalah kuu: Mus'haf wa Othman

Masahaba walikuwa na misahafu mbalimbali waliyoiandika kwa ajili ya matumizi yao wenyewe, ‎ambayo kila mmoja ulikuwa ni tofauti na mwingine. Tofauti hizi katika misahafu hiyo pamoja na ‎khitilafu za kiusomaji zilizopo baina yao, zilisababisha migogoro mikubwa miongoni mwa watu. [14] Hii ‎ndiyo sababu iliyo mfanya Othman (Khalifa wa tatu), kuoanisha misahafu hiyo ili kupata muwafaka wa ‎toleo moja tu. [15] Kwa ajili ya kazi hii, Masahaba kumi na mbiili, wakiwemo Zaid bin Thabit, Abdullah ‎bin Zubair na Abdullah bin Abbas, chini ya uongozi wa Ubayya bin Ka'ab walikusanya Qur’ani zilizopo ‎mikononi mwa watu mbali mbali na kutengeneza toleo moja tu. [16]‎ Hata Imamu Ali (a.s) pia alikubaliana na Qur’ani iliyokusanywa katika toleo moja hilo, na pia aliposhika ‎nafasi ya Khalifa, alijitolea kufuata na kushikamana na Qur’ani hiyo. [17] Hata Maimamu wa waliofuata ‎Baada ya kufariki kwa Imamu Ali (a.s), pia nao waliiunga mkona Qur’ani ya Othman huku wakisisitiza ‎umuhimu wa kuhifadhi Qur’ani. [18]‎

Kuenea kwa Uandishi wa Qur’ani

Katika enzi za utawala wa Safawi huko Iran na Othmaniyya huko Uturuki, Suala la uandishi wa Qur’ani ‎lilipewa kipau mbele mno ndani ya twala mbili hizo. [19] Qur’ani zilionekena kuandikwa kwa mitindo ‎tofauti; ikiwemo mtindo kuandika Qur’ani kiukamilifu, katika mfumo wa mijalada mine, mijalada kumi ‎na tano, na mijalada thelathini na wakati mwengine mijalada sitini. Ila mtindo huo ulififia polepole, na ‎hatimae Qur’ani zote zikaanza kuandikwa kwa ukamilifu kwenye mjalada mmoja. [20] Katika zama za ‎kuenea sanaa na kazi za uchapishaji wa vitabu, Qur’ani zilizochapishwa kupitia viwandani nazo zilianza ‎kutumika na kuenea dunianai, mwishowe desturi ya kuandika Qur’ani kwa mkono ikaanza kufifia na ‎kupungua kasi. [21] ‎

Mfumo wa Hati za Uandishi wa Qur’ani

Neno «Rasmu al-Mus'haf» linarejelea mwandiko maalum wa Masahafu wa Othman. Maneno ya Qur’ani ‎Katika msahafu huu, yameandikwa kinyume na kanuni za uandishi wa kawaida wa hivi sasa, kuwahiyo ‎utakuta kuna tofauti za kiuandishi zilizomo ndani yake; [22] kama vile kuandikwa kwa neno «‎الصلوٰة» ‎‎[23] badala ya «‎الصلاة‎» na «‎‎ابرٰهــٖم» [24] badala ya «‎ابراهیم‎». [25] Kuna kanuni sita zilizotumika katika Rasmu ‎al-Mus'haf, ambazo ni; kanuni ya kufuta (kupunguza), ya kuongeza, kanuni inayohusiana na hamza, ‎kubadilisha, kuunganisha, na kutenganisha, ambazo zote hazifuati kanuni za uandishi wa kawaida au ‎uandishi mashuhuri. [26] Kwa mtazamo wa baadhi ya watafiti wa Qur’ani, mwandiko au uandishi wa Othman umepewa ‎umuhimu mkubwa, kiasi ya kwamba ikiwa msomaji atasoma tofauti na mwandiko huo, hupaswa ‎kurekebishwa. [27] Kwa mujibu wa watafiti, ni kwamba; makosa ya waandishi wa wahyi, mwandiko ‎wa usio wa kitaalamu (mchanga) wa mwanzo wa Uislamu, na athari za tofauti za usomaji wa Qur’ani, ni ‎miongoni mwa sababu za kutokubaliana kwa Rasmu al-Mus'haf na kanuni za uandishi wa kawaida. [28] ‎Kinyume chake, baadhi ya Masunni wanaamini kuwa; mwandiko wa Qur’ani ni «tawqifi au marufuku isiyoruhusu mabadiliko», yaani wanaamini kuwa; bwana Mtume (s.a.w) ndiye aliye wafundisha ‎Masahaba jinsi ya kuandika maneno yaliyomo kwenye Qur’ani, amfundisho ambayo asili yake ilikuwa ‎ni wahyi utokao kwa Mwenye Ezi Mungu mwenyewe. [29]‎

Kuna maoni tofauti kuhusuiana na uhalali wa kubadilisha maandishi ya Rasmu al-Mus'haf, maoni ya ‎yaliyowasilishwa kuhusiana na tofauti hizo ni kama ifuatavyo:‎

Si halali kuleta aina yoyote ile ya mabadiliko kwenye Msahafu huu, Hii ni kwa kuzingatia kuwa; Rasmu ‎al-Mus'haf ni "tawqifi marufuku isiyoruhusiwa kutiwa mkono», kwa sababu ya kwamba mfumo huo ‎unatokana na mafunzo ya bwana Mtume (s.aw.w.) kupitia wahyi. [30]‎
Ingawa Rasmu al-Mus'haf sio «tawqifi", ila Msahafu huu unapaswa kubaki kama ulivyo, hii ni kwa ajili ‎ya kujenga umarufuku wa kuzuia mabadiliko mengine yasiweze kutokea katika Qur’ani hii. [31]‎
Hakuna ulazima na wajibu wowote ule wa kushikamana au kuwa ni wahafidhina wa Rasmu al-‎Mus'haf, bali Qur’ani yaweza kuandikwa kwa mwandiko mwingine usiokuwa huo. [32] ‎
Kwa sababu ya kutoelewa kwa watu wa wakati huu kuhusu Rasmu al-Mus'haf na ili kuzuia kusomwa ‎vibaya kwa Qur’ani, Qur’ani inapaswa kuandikwa kwa njia ambayo inaweza kusomwa kwa usahihi; ‎hivyo, haipaswi kuandikwa kwa kufuata Rasmu al-Mus'haf. [33]‎

Nasir Makarim Shirazi, mwandishi wa tafsiri ya Tafsir Nemooneh, yeye anaona kuwa; ni muhimu ‎kubadilisha Rasmu al-Mus'haf na kuandika kwa mwandiko wa kileo zaidi. [34]‎

Mabadiliko ya Uandishi wa Qur’ani

Katika kipindi cha uhai wa Mtume (s.a.w.w), Qur’ani iliandikwa kwa mwandiko wa hati (font) za Kihijazi ‎‎(ambao unafanana na mwandiko wa Naskh wa karne ya tano Hijiria). [35] Baada ya kuanzishwa kwa mji ‎wa Kufa mnamo mwaka 17 Hijri na kuenea kwa mwandiko wa Kufi, Qur’ani iliandikwa kwa mwandiko ‎wa Kufi. Katika kipindi hicho Misahafu yote ya zama hizo, (ikiwemo misahafu ya awali iliyoandikwa ‎wakati wa Othman amabayo ilikuwa ndiyo Misahafu mama irejewayo na waandishi wa Qur’ani mbali ‎mbali) iliandikwa kwa hati za Kufi. [36] Qur’ani zilizoandikwa awali hazikuwa na alama za nukta wala ‎vokali, jambo ambalo lilisababisha makosa katika usomaji wa Qur’ani hiyo. [37]‎

Abu al-Aswad al-Du'ali na Harakati za Qur’ani

Abu al-Aswad al-Du'ali (aliyefariki mwaka 69 Hijria) ndiye mtu kwanza kabisa kuweka alama za fatha, ‎kasra na dhumma katika Qur’ani, aliifanya kazi hiyo kupitia mwongozo na amri ya Imam Ali (a.s), ila ‎yeye hakutumia alama za kawaida za vokali zilizo zoeleka hivi sasa, bali alitumia alama za nukta. [38] ‎Alama ya fathah ilikuwa ni nukta juu ya herufi, alama ya kasrah ilikuwa ni nukta chini ya herufi, na alama ‎ya dhammah ilikuwa ni nukta mbele ya herufi, na hizi nukta ziliwekwa kwa rangi tofauti na maandiko ya ‎asili ya Qur’ani. [39]‎ Baada ya Abu al-Aswad, mwanafunzi wake Nasir bin Asim (aliyefariki mwaka 89 Hijri) alikuja na fikraa ‎mpya katika kuendeleza kazi hii. Yeye aliamua kutumia tena nukta ili kutofautisha herufi zenye nukta ‎zile zisito na nukta. Ili kuepuka kuchanganya nukta hizi na zile zilizowekwa na mwalimu wake ambazo ‎zilikuwa zikiwakilisha vokali za herufi za Qur’an, yeye aliziandika nukta zake kwa rangi ya maandiko asilia ‎ya herufi za Qur’ani. [40]‎ Baada ya muda, Khalil bin Ahmad al-Farahidi (aliyefariki mwaka 175 Hijria) alikuja na mfumo ‎mwenngine mpya, ambapo alizibadilisha nukta zilizotumiwa na Abu al-Aswad kwa ajili ya vokali na ‎kutumia alama nyengine za vokali. Yeye alitumia ‎ــَـ‎ kwa jili ya fathaha, alama ya ‎ــِـ‎ kwa ajili ya (kasrah), ‎na alama ya ‎ــُـ‎ kwa ajili ya (dhammah). Pia aliongeza alama za shadda, hamza, na nyenginezo ili ‎kurahisisha usomaji wa Qur’ani. [41]‎

Waislamu katika karne ya kwanza Hijria waliweka kipaumbele mno suala la uandishi wa Qur’ani na ‎walijitahidi kurekebisha njia za uandishi. [42] Katika karne ya nne, mbinu za uandishi wa Qur’ani ‎zilikuwa nyingi na zenye mifumo mbalimbali. Kulijitokeza na zaidi ya mitindo ishirini ya uandishi katika ‎ulimwengu wa Kiislamu. [43] Utofauti huu wa mitindo ulisababisha matatizo kwa waandishi na ‎wasomaji wa Qur’anii. [44] Kwa sababu hii, Ibn Muqla (aliyefariki mwaka 328 Hijria) alijitahidi ‎kurekebisha mitindo hii, [45] na hatimae kuwe kanuni maalumu za kiuandishi kuhusiana na aina sita ya ‎hati ambazo zilizokuwa zikitumika kuandikia Qur’ani, ambayo ni (1. Thuluth, 2. Muhaqqaq, 3. Rayhan, 4. ‎Naskh, 5. Tawqi, 6. na Ruq'ah) . [46]‎

Sanaa na Uandishi wa Qur’ani

Ukiachilia mbali juhudi za uandishi wa Qur’ani katika zama mbali mbali za Uislamu, pia uandishi wa ‎Qur’anii uliweza kuakisiwa katika sanaa mbali mbali, kama vile; kaligrafia, upambaji wa hati kwa rangi za ‎kupendeza, usanifu wa kurasa za Qur’ani na ufumaji wa majalada ya Qu’ran. [47] Waislamu walitumia ‎kila kitu kinacholeta uzuri katika uandishi wa matini ya Qur’ani, miongoni mwa mbinu hizo ni kutia rangi ‎na kuisanifu Qur’anii kwenye karatasi kwa mfumo wa kupendeza). [48] Kwa mujibu wa watafiti, ni ‎kwamba; Sanaa ya uandishi wa Qur’ani ni sanaa yenye umuhimu mkubwa kuliko sanaa nyingine, hii ni ‎kwa sababu sanaa hii ni sanaa inayoakisi maneno ya ufunuo kwa wasomaji na kujumuisha dhana za ‎kidini ndani yake. [49] Uandishi wa Qur’ani ulifikia kilele chake katika kipindi cha Ilkhani (Ilkhanate) ‎‎(karne ya saba Hijria), na Qur’ani zilizoandikwa katika kipindi hicho zina thamani kubwa mno katika ‎hifadhi za nyaraka, kwani zilikuwa ni Qur’anii zenye ukamilifu zaidi kwenye upande wa mapambo ya ‎rangi pamoja na hati. [50]‎

Uandishi kwa Mfumo wa Kaligrafia

Uandishi wa kaligrafia ni sanaa ya kuandika maandiko kwa njia ya kuvutia na yenye umbo maalum. ‎Ibn Muqla (aliyefariki mnamo 328 Hijria) alibuni aina (hati) sita za maandishi kaligrafia ambazo ni: ‎Thuluth, Muhaqqaq, Rayhan, Naskh, Tawaqi, na Ruq'ah. [51] Ibn Muqla alibuni herufi kulingana na ‎kanuni za jiometri na akabuni alama za herufi kulingana na kanuni za "sat-hu" (alama za herufi ‎zilizorefuka kama Alif na Ba) na "daur" (alama za herufi za mduara kama Jim na Nun). [52] Baada ya Ibn ‎Muqla, Ibn Bawwab katika karne ya tano kisha Yaqut Musta'simi katika karne ya saba, walikamilisha na ‎kuboresha maandishi hati (font) ya Naskh, na kuiarifisha fonti hii kuwa ndio fonti inayofaa zaidi kwa ‎katika uandishi wa Qur’ani. [53]‎ Maandishi ya Naskh yaliibuka na kudhihiri kwa mitindo tofauti, muhimu zaidi ya mitindo hiyo ni; mtindo ‎wa Kiarabu, Kituruki, na Kiajemi. [54] Katika enzi za utawala Timurid (Taimurian) nchini Iran, sanaa ya ‎kaligrafia ilipitia mabadiliko makubwa ya uborefu ndani. [55] Katika kipindi hichi, kwa kuchanganya hati ‎za Riq'ah na Tawqi ilizaliwa hati (font) mpya iitwayo Taliq, kisha kwa kuchanganya maandishi (hati) za ‎Naskh na Taliq ilizaliwa hati (font) ya Nastaliq. [56] Waislamu nchini India nao hawakuwa nyuma katika ‎usanifu wa maandishi ya Qur’ani, bali nao pia walitumia sanaa yao ya uandishi katika kazi ya uandishi wa ‎Qur’anii. Wao waliandika Qur’ani kwa maandishi (font) ya Bihari (Bihari script font), na nchini China ‎ikaandikwa kwa maandishi ya Sini (ambayo ni aina maalum ya Naskh). [57]‎

Hati (font) za Naskh zimekuwa na umuhimu mkubwa katika uandishi wa Qur’ani, hii ni kutokana na ‎uwazi pamoja na urahisi wa usomekaji wake. [58] Qur’ani iliyoandikwa na Musta'simi mnamo mwaka ‎‎669 Hijria, ni Qu’ran iliyo andikwa kwa maandishi ya Thuluth, Naskh, na Rayhan. [59] Qur’ani ‎iliyoandikwa na Ahmad Nayrizi ndiyo maarufu zaidi miongoni mwa Qur’anii zilizo andikwa kwa uandishi ‎wa hati (font) ya Naskh ya Kiajemi. [60] Hati (font) ya Nastaliq hutumika sana katika maandishi ya ‎kifasihi, lakini kutokana na ugumu wake katika uwekaji wa alama za irabu, siyo mara nyingi Qur’ani ‎kamili kuandikwa kwa hati hizi. [61] Mir Imad Hassani Qazvini aliandika Sura ya Al-Fatiha kwa maandishi ‎ya Nastaliq, kazi ambayo ilipata umaarufu mkubwa katika nchi za Kiajemi. [62] Katika enzi ya Safavid ‎‎(Safawiyyuna), tafsiri za Kifarsi za Qur’ani ziliandikwa kwa maandishi (font) ya Nastaliq katika ‎mwonekano mwembamba kabisa chini ya kila Aya miongoni mwa Aya za Qur’ani. [63]‎

‎=== Sanaa ya Tadh-hib (Upambaji wa Rangi ya Dhahabu)‎ ===

Tadhhib inahusisha kupamba kurasa za kitabu au jalada lake kwa dhahabu na rangi nyinginezo. [64] ‎Mara nyingi sanaa hii hutumika kawa ajili ya kuashiria mwanzo wa sura na mwanzo wa juzuu ndani ya ‎Qur’ani. [65] Kazi ya tadh-hib ilishikamana sambamba na kazi uandishi kaligrafia katika uandishi wa ‎Qur’ani, hadi ikawa waandishi wa Qur’ani pia ni watendaji wa kazi hiyo ya tadh-hib. [66] Kazi za zamani ‎kabisa za uchoraji na tadhhib za Qur’ani zilizobaki hasi sasa, ni kutokea karne ya tatu Hijria na ‎kuendelea. [67] Mara nyingi Qur’ani hizi ziliandikwa kupitia maagiza ya watawala wa wakati huo. [68]‎ Mwishoni mwa karne ya sita na mwanzoni mwa karne ya saba, mji wa Tabriz ulikuwa ni kituo muhimu ‎cha sanaa ya tadhhib, na mtindo wa Kitabriz katika tadhhib ulianzishwa katika kipindi hichi. [69] Sanaa ‎ya tadhhib ilistawi sana katika kipindi cha utawala Timurid (Taimiriyyun), hii ni kutokana na watawala ‎wao kuipenda sana sanaa hii. [70] ‎

Uandishi wa Kiuchongaji

‎

Kuna Aya na Sura Kadhaa zilizochongwa na kunakishiwa kwa nakshi zipendezazo ambazo ‎hutayarishwa kwa ajili ya kupambia vibla (mihrabu), minara ya misikiti, kuta za makaburi pamoja na majengo ‎matakatifu. [71] Michoro ya kiuchongaji iliandikwa kiumaridadi kabisa juu vitu kadhaa kama vile; vigae ‎vya kauri, matofali, au juu ya plasta, kupitia hati (font) zivutiazo kama vile; Kufi, Thuluth, Naskh, ‎Nastaliq, na Mualla. [72] Uandishi wa kiuchongaji ulikuwa ni maarufu katika kipindi cha utawala wa ‎Timurid na hatimae ulifikia kilele chake katika kipindi cha Safavid. [73]‎

Usanifu wa Majalada

Waislamu walitumia sanaa ya usanifu wa majalada ili kuinda Qur’ani isiharibike. [74] Sanaa ya usanifu ‎wa majalada kama vile uandishi wa kikaligrafia, ulishika kasi kutokana na utakatifu wa Qur’ani mbele ya ‎Waislamu. [75] Majalada ya kwanza yalikuwa ni ya kawaida tu, lakini kuanzia karne ya nne Hijria, nakshi ‎za kijiometri kama vile nakshi za duara na mviringo zilijitokeza katikati fani ya usanifu wa majalada. [76] ‎Baada ya muda, majalada yalianza kupambwa kwa kutumia dhahabu na rangi za kuvutia. [77] Upambaji ‎wa majalada ya ngozi ulikuwa na umuhimu maalum katika kipindi cha utawala wa Timurid nchini Iran na ‎kipindi cha Mamluk nchini Misri, [78] ambapo sanaa hii ya usanifu wa majalada ilifikia kilele chake katika ‎kipindi cha utawala waTimurid. [79]‎

Chapisho la Kwanza la Qur’ani

Kwa mara ya kwanza kabisa Qur’ani ilichapishwa mnamo mwaka 950 Hijria katika mji wa Venice ‎‎(Venezia) nchini Italy, lakini baadae ilikuja kuharibiwa kwa amri ya viongozi wa kanisa. [80] Baada ya ‎hapo, mnamo mwaka wa 1104 Hijria, mtaalamu wa mambo ya Kiislamu wa Kijerumani, Abraham ‎Hinckelmann, alichapisha Qur’ani huko Hamburg, Ujerumani. [81] Chapa ya kwanza ya Kiislamu ya ‎Qur’ani ilichapwa mnamo mwaka 1200 Hijria na mtu aitwaye Mulla Osman huko St. Petersburg, Urusi. ‎‎[82] Iran ilikuwa serikali ya kwanza ya Kiislamu kuchapisha Qur’ani kwa kutumia uchapaji wa mawe, ‎moja ilichapwa mwaka wa 1243 Hijria huko Tehran na nyingine mwaka wa 1248 Hijria huko Tabriz. [83] ‎Baada ya Iran, mnamo mwaka 1294 Hijria, serikali ya Uthmaniyya ya Uturuki ilichapisha Qur’ani katika ‎machapisho mbalimbali. [84] Baada ya hapo, serikali ya Misri mwaka wa 1342 Hijria na serikali ya Iraq ‎mwaka wa 1370 Hijria ndizo zilikuja kuchapisha Qur’ani na kutoa nakala za madhubuti na zenye ‎thamani. [85]‎