Sariyya

Makala hii inahusiana na vita ambavyo Mtume (s.a.w.w) hakushiriki. Kwa maana kwamba, vita ambavyo Mtume hakushiriki vinajulikana kwa jina la Sariyya. Ili kujua kuhusiana na vita vyote vya Mtume angalia makala ya vita vya Mtume (s.a.w.w).

Sariyya au Ba’ath (Kiarabu: السرية أو البَعْث) ni vita vilivyopiganwa na Waislamu katika zama za uhai wa Bwana Mtume (s.a.w.w) bila ya Mtume kushiriki katika vita hivyo. Bali vilipiganwa kwa uongozi na ukamanda wa mmoja wa masahaba wa Mtume (s.a.w.w). Lengo kuu la Sariyya lilikuwa ni kutangaza utayari na nguvu za Waislamu. Malengo mengine ya kando na yasio malengo makuu ya vita hivyo yalikuwa ni kama vile tablighi, kujihami, kushambulia na kukusanya taarifa za adui.

Katika hadithi iliyonukuliwa kutoka kwa Imam Hadi (a.s) idadi ya Sariyya (vita vilivyopiganwa bila ya Mtume kushiriki) zimetajwa kuwa ni 55. Pamoja na hayo, katika vitabu vya historia, idadi ya vita hivyo imetajwa kuwa ni 35, 48 na 66. Kwa mujibu wa Sheikh Ja’far Sobhani, baadhi ya vita hivyo havijahesabiwa na kujumuishwa kutokana na idadi ndogo ya watu. Ni kutokana na sababu hiyo ndio maana, kumejitokeza hitilafu katika kuhesabu na kuorodhesha idadi ya vita hivyo.

Sariyya ya Hamza bin Abdul-Muttalib katika pwani ya Bahari Nyekundu, Sariyya ya Ubaydah bin Harith katika jangwa la Rabigh na Sariyya ya Sa’d bin Abi Waqqas kuelekea Kharrar zimeripotiwa kuwa Sariyya za mwanzo. Idadi ya wapiganaji wa Kiislamu wa Sariyya hizi ilikuwa ikilingana na nguvu na idadi ya vikosi vya adui na vilevile kwa kuzingatia majukumu tofauti na wakati mwingine kulikuwa kukitumwa watu kadhaa kwa ajili ya vita fulani na baadhi ya wakati kulikuwa kukitumwa zaidi ya watu 1,000.

Maana na Sababu Kuitwa Jina Hilo

Katika vitabu vya historia ya Uislamu vita vya Mtume vinagawanywa katika makundi makundi mawili vya Ghaz’wa na Sariyya. [1] Katika vita ambavyo Mtume (s.a.w.w.) alikuwa akishiriki na kuwa kamanda na kiongozi wa vita hivyo moja kwa moja vinatambulika kwa jina la “Ghaz’wa” na vile vita ambavyo Mtume hakushiriki na badaka yake alimteua mmoja wa masahaba zake kuwa kamanda na kiongozi na kisha kuwatuma sehemu fulani kupigana vita, vinafahamika kwa jina la «Sariyya» au «Ba’ath». [2] Pamoja na hayo, baadhi ya wahakiki wanaamini kuwa, fasili na maana illiyotolewa kwa ajili ya Ghaz’wa na Sariyya sio makini; bali Ghaz’wa ni vita vya Mtume ambavyo vilifanyika kwa uwazi vikiwa na wapiganaji wengi; lakini vita vya Mtume vilivyofanyika kwa sura ya kujificha vikiwa na wapiganaji wachache vinafahamika kwa jina la «Sariyya». [3] Fasili na maana hizi mbili hazina tofauti katika misdaqi na kielelezo cha Ghaz’wa na Sariyya; kwani kwa mujibu wa maana ya pili, Mtume hakuwa akishiriki katika operesheni za kivita ambazo zilikuwa zikifanyika kwa kushirikisha kundi ndogo la wapiganaji zikiwa na lengo kama la kukusanya taarifa. [4] Ibn Athir, mwandishi wa kitabu cha al-Nihayah Fi Gharib al-Hadith Wal-Athar, vita hivi vimeitwa Sariyya kwa kuzingatia kwamba, waliokuwa wakienda katika vita hivi walikuwa ni wale tu walioteuliwa; kwa sababu neno «sariy» maana yake ni bora au yenye thamani. [5]

Malengo ya Sariyya

Inaelezwa kuwa lengo kuu la Sariyya lilikuwa ni kuonyesha utayarifu na nguvu za Waislamu. [6] Sayyid Ja’far Murtadha al-Amili mwandishin wa kitabu cha al-Sahih min sirat al-nabiy al-A’dham anasema kuwa, vita vya Sariyya vya Mtume vilikuwa vikifanyika kwa sababu mbili tu:

1. Kufikisha ujumbe wa Uislamu.
2. Kuvuruga mkusanyiko wa wanaotaka kufanya fitina na ambao walikuwa wakipanga kuwashambulia Waislamu. [7]

Pamoja na hayo baadhi ya wahakiki wamegawanya Sarriya za Mtume katika makundi manne: [8]

1. Sariyya za kufanya tablighi, kama Sariyya ya Raji’i [9] ambayo ilikuwa ikifanyika kwa siri au kwa dhahiri kwa kuzingatia mazingira; [10]
2. Sariyya za kujihami ambazo zilifanyika kwa lengo la kulinda na kuhami maslahi ya Waislamu au kwa ajili ya kukabiliana na baadhi ya hujuma na mashambulio ya adui. [11]
3. Sariyya za kushambulia, kama Sariyya ya Hamza bin Abdul-Muttalib [12] ambayo ilifanyika kwa kuchukua hatua kabla ya adui na kikawaida hilo lilikuwa likifanyika katika ardhi zilizo mbali. [13]
4. Sariyya ya kukusanya taarifa, kama Sariyya ya Abdallah bin Jahsh [14] ambayo ilikuwa ikifanyika kwa sura ya siri na lengo lake ni kukusanya taarifa za watu au eneo alipo adui. [15]

Mtume (s.a.w.w) alikuwa ametoa amri kwamba, katika kila Sarriya (vita vilivyopiganwa bila ya Mtume kuweko) endapo Waislamu watapata ushindi basi wasimsake na kumfuatilia adui. [16] Mchakato wa maamuzi na namna ya kufanyika na kutekelezwa vita hivyo (Sarriya) ulikuwa chini ya uangalizi na usimamizi wa Mtume na masahaba zake wa karibu. [17] Mtume (s.a.w.w) akiwa na lengo la kumchagua kamanda wa kuongoza Sariyya alikuwa akizingatia na kutoa umuhimu kwa sifa kama ushujaa na kuwa na weledi wa mbinu za kijeshi. [18]

Takwimu

Makala asili: Orodha ya vita vya Mtume (s.a.w.w)

Kwa mujibu wa riwaya iliyonukuliwa katika kitabu cha Tadhkirat al-Khwawas kutoka kwa Imamu Hadi (a.s), majimui ya Sariyya (vita vilivyopiganwa pasi na ya Mtume kuhudhuria) ni 55. [19] Waandishi wa historia wamenukuu idadi tofauti tofauti kuhusiana na Sariyya hizi: Muhammad Ibrahim Ayati amesema katika kitabu chake cha «Tarikh Payambar Islam» kwamba, idadi ya vita hivyo ilikuwa 82. [20] Ali bin Hussein Mas’oudi katika kitabu chake cha Muruj al-Dhahabi amenukuu kwamba, baadhi ya wanahistioria wamesema Sariyya hizo zilikuwa 35, amenukuu kutoka kwa Muhammab bin Jarir Tabari kwamba, vita hivyo vilikuwa 48 na amenukuu kutoka kwa baadhi ya wanahistoria wengine kwamba, vita hivyo vilikuwa 66. [21] Fadhl bin Hassan Tabarsi anaandika katika kitabu cha I’lam al-Wara kwamba, zilikuwa Sariyya 36. [22] Sheikh Ja’far Sobhani mwandishi wa kitabu cha «Forogh Abadiyat» anasema kuwa, baadhi ya Sariyya kutokana na kuwa na idadi ndogo ya watu hazijahesabiwa, na ni kutokana na sababu hiyo ndio maana kumejitokeza tofauti katika idadi. [23] Kwa mujibu wa Muhammad bin Omar Waqidi, mwandishi wa historia wa karne ya pili Hijria, Sariyya za Hamza bin Abdul-Muttalib na Ubaydah bin Harith na Sariyya ya Sa’ad bin Abi Waqqas ni Sariyya za kwanza kabisa zilizotokea katika mwaka wa kwanza Hijria. [24]

Idadi ya wapiganaji katika Sariyya ilikuwa ikitofautiana kulingana na nguvu na idadi ya wapiganaji wa adui na vilevile kwa kuzingatia aina ya majukumu ambapo katika baadhi ya Sariyya walikuwa wakitumwa watu kadhaa na baadhi ya zingine wapiganaji 3,000 kama katika Sariyya ya Osamah bin Zayd. [25] Watar mwandishi wa kitabu cha «Fann al-Harb al-Islami Fi A’had al-Rasul» (s.a.w.w) anasema: Hasara lilizopata jeshi la Uislamu katika vita ambavyo Mtume hakushiriki (Sariyya) ni kubwa zaidi ya vita vingine. [26] Sababu ya hilo ni kutokuwa na tahadhari baadhi ya makamanda, adui kuwa na nguvu na kutofanikiwa asili ya kushtukiza. [27] Kadhalika katika baadhi ya Sariyya ambazo zilifanyika kwa lengo la kulingania Uislamu, kutokana na kutochukuliwa tahadhari zilipelekea kupatikana hasara kubwa; kiasi kwamba, katika baadhi ya vita hivyo, wapiganaji wote wa jeshi la Uislamu waliuawa. [28] Akthari ya Sariyya zilitokea katika miaka ya awali ya Hijria jirani na mji wa Madina. [29].

Tarehe	Jina	Idadi ya Waislamu	Kamanda	Idadi ya maadui	Kamanda	Mahali	Matokeo
2/624 Ramadhan	Hamza bin 'Abd al-Muttalib	30 kutoka kwa Muhajirin	Hamza bin 'Abd al-Muttalib	Wapiganaji wenye farasi 300	Abu Jahl bin Hisham	'Is	Hakukuwa na vita
2/624 Shawwal	'Ubayda bin Harith bin 'Abd al-Muttalib	60 au 80 kutoka kwa Muhajirin	'Ubayda bin Harith	Wapiganaji wenye farasi 200 & watembea kwa miguu	'Ikrama bin Abi Jahl	Thaniyya al-mara	Mshale mmoja tu ulirushwa na Sa'd b. Abi Waqqas
2/624 Dhu l-Qa'da	Sa'd bin Abi Waqqas	8 kutoka kwa Muhajirin	Sa'd b. Waqqas			Kharrar	Kurejea.
2/624 Rajab	'Abd Allah bin Jahsh	8 au 11 kutoka kwa Muhajirin	'Abd Allah b. Jahsh	4	'Amr bin al-Hadrami	Nakhla	'Amr bin al-Hadrami aliuwawa and wawili wengine walikamatwa mateka na baadhi ya vitu kukamatwa kama ngawira.
2/624 Ramadhan	'Umayr bin 'Adi	1		'Asma' bint. Marwan			'Asma' bt. Marwan aliuwawa.
2/624 Shawwal	Salim bin 'Umayr	1		Abu 'Afak			Abu 'Afak aliuwawa.
3/624 Rabi' I	Muhammad bin Maslama	4	Muhammad bin Muslima	Ka'b bin Ashraf			Ka'b bin Ashraf aliuwawa.
3/624 Jumada II	Zayd bin Haritha	Wapiganaji 100 wenye farasi	Zayd bin Haritha	Msafara wa kivita wa Maquraysh	Haijulikani	Qarada	Dirham 100,000 zilikamatwa kama ngawira and Furat bin Hayyan alikamatwa.
4/625 Muharram	Abu Salama	150	Abu Salama	Tulayha & Salama		Qatan	Mateka watatu na baadhi ya kondoo na ngamia kama ngawira.
4/625 Muharram	'Abd Allah bin Unays	1		Sufyan bin Khalid b. Nubayh al-Hudhali		Nakhla	Sufyan bin Khalid bin Nubayh al-Hudhali aliuwawa.
4/625 Safar	Raji'	6 au 10	Marthad bin Abi Marthad	'Adal & Qara		Raji'	Marthad na wafuasi wake waliuwawa.
4/625 Safar	Bi'r Ma'una	40 au 70	Mundhir bin 'Amr Khazraji	Kbila la 'Usayya & Ri'l & Dhakwan	'Amir bin Tufayl	Bi'r Ma'una	Waislamu wote waliuwawa isipokuwa 'Amr b. Umayya.
4/625	'Amr bin Umayya Damri	2	'Amr b. Umayya Damri	Abu Sufyan		Makka	Baadhi ya washirikina na mtumwa mmoja waliuwawa.
5/627 Dhu l-Qa'da	Abu 'Ubayda bin Jarrah Fihri		Abu 'Ubayda bin Jarrah Fihri			Sayf al-Bahr
6/627 Muharram	Muhammad bin Maslama	Wapiganaji 30 wenye farasi	Muhammad bin Maslama	Kabila la Qurata'		Bakarat	Baadhi ya washirikina waliuwawa, ngamia 150 na kondoo 3,000 zilichukuliwa kama ngawira.
6/627 Rabi' I	'Ukasha	Wapiganaji 40 wanao tembea kwa miguu	'Ukasha bin Muhsin	Bani Asad	Haijulikani	Ghamr	Bani Asad walitoroka na ngamia 200 zilikamatwa kama ngawira.
6/627 Rabi' II	Muhammad bin Maslama	10	Muhammad bin Maslama	Bani Tha'laba & Bani 'Uwal	Haijulikani	Dhu l-Qassa	Waislamu wote waliuwawa.
6/627 Rabi' II	Abu 'Ubayd bin Jarrah	40	Abu 'Ubayd bin Jarrah	Bani Tha'laba & Bani 'Uwal	Haijulikani	Dhu l-Qassa	Baadhi ya ngamia na kondoo kama ngawira.
6/627 Rabi' II	Zayd bin Haritha	40	Zayd bin Haritha	Bani Sulaym	Haijulikani	Jamum	Washirikina walitoroka na kondoo walikamatwa kama ngawira.
6/627 Jumada I	Abu Bakr	Wapiganaji 10 wanao tembea kwa miguu		Quraysh		Ghamim	Kurejea
6/627 Jumada I	'Umar bin al-Khattab			Qara			Washirikina walitoroka.
6/627 Jumada I	Hilal bin Harith Muzani			Bani Malik bin Fihr			Washirikina walitoroka.
6/627 Jumada I	Bishr bin Suwaid Juhani			Bani Harith bin Kinani
6/627 Jumada II	Zayd bin Haritha	Wapiganaji 170 wenye farasi	Zayd bin Haritha	Msafara wa kivita wa Maquraysh	Haijulikani		Msafara wote na baadhi yao akiwemo Abu l-'As b. Rabi' walikamatwa mateka.
6/627 Jumada II	Zayd bin Haritha	15	Zayd bin Haritha	Bani Sa'laba		Taraf	Ngamia 20 kama ngawira.
6/627 Jumada II	Zayd bin Haritha	500	Zayd bin Haritha	Judham			Hunayd na mtoto wake waliuwawa.
6/627 Rajab	Zayd bin Haritha			Bani Fazara		Wadi l-Qura	Baadhi ya waislamu waliuwawa.
	Zayd bin Haritha					Madyan	Baadhi ya watumwa
6/627 Sha'ban	'Abd al-Rahman bin 'Awf		'Abd al-Rahman bin 'Awf	Bani Kalb	Asbagh bin 'Amr Kalbi	Dawmat al-jandal	Bani Kalb waliukubali uislamu.
6/627 Sha'ban	'Ali bin Abi Talib	100	'Ali bin Abi Talib	Bani Sa'd bin Bakr		Fadak	Bani Sa'd walitoroka na ngamia 500 & kondoo2,000 walikamatwa kama ngawira.
6/628 Ramadhan	Zayd bin Haritha		Zayd bin Haritha	Kabila la Badr	Umm Qarnad	Wadi l-Qura	Baadhi walikamatwa mateka.
6/628 Ramadan	'Abd Allah bin Rawaha	3	'Abd Allah bin Rawaha	Khiybar		Khiybar	Operesheni ya kiuchunguzi.
6/628 Shawwal	'Abd Allah bin Rawaha	30	'Abd Allah bin Rawaha	Kbila la Yusayr bin Rizam			Mayahudi waliuwawa.
6/628 Shawwal	Kurz bin Jabir Fihri	20	Kurz bin Jabir Fihri	8 kutoka kabila la Bajila		Jamma'	Wote 8 waliuwawa.
7/628 Sha'ban	Turaba	30	'Umar bin al-Khattab	Kbila la Hawzan		'Abla'	Hawzan alitoroka na Waislamu walirejea bila vita.
7/628 Sha'ban	Najd		Abu Bakr	Bani Kilab bin Rabi'a		Dariyya	Washirkina 7 waliuwawa na mmoja alikamatwa mateka.
7/628 Sha'ban	Bashir bin Sa'd	30	Bashir bin Sa'd	Bani Murra		Fadak	Waislamu waliuwawa isipokuwa Bashir bin Sa'd.
	Zubayr bin 'Awam	200	Zubayr bin 'Awam au Ghalib b. 'Abd Allah	Bani Murra
7/629 Ramadan	Ghalib bin 'Abd Allah	130	Ghalib bin 'Abd Allah	Bani 'Uwal & Bani 'Abd bin Tha'laba		Mayfa'a	Baadhi ya washirikina waliuwawa na baadhi ya ngamia na kondoo walikamatwa kama ngawira.
7/629 Shawwal	Bashir bin Sa'd Ansari	300	Bashir bin Sa'd Ansari	Kbila la Ghatfan		Yumn & Jubar	Kukamatwa kwa watumwa wawili na wanyama wengi kama ngawira.
7/629 Dhu l-Hijja	Ibn Abi l-'Awja'	50	Ibn Abi l-'Awja'	Bani Sulaym			Kwa sababu ya baadhi ya majasusi Waislamu wote waliuawa isipokuwa Ibn Abi l-'Awja'.
7/629 Dhu l-Hijja	'Abd Allah bin Abi Hadrad	3	'Abd Allah bin Abi Hadrad	many	Rifa'a bin Zayd Jushami	Ghaba	Rifa'a bin Zayd Jushami aliuawa and baadhi ya ngamia na kondoo walikamatwa kama ngawira.
7/629 Dhu l-Hijja	Muhayyisa bin Mas'ud					Fadak
7/629 Dhu l-Hijja	'Abd Allah bin Abi Hadrad					Idam
8/629 Safar	Ghalib bin 'Abd Allah		Ghalib bin 'Abd Allah	Bani Malawwah		Kadid	Baadhi ya washirikina waliuwawa na baadhi ya wanyama walikamatwa kama ngawira.
8/629 Safar	Ghalib bin 'Abd Allah	200	Ghalib bin 'Abd Allah	Bani Murra		Fadak	Baadhi ya washirikina waliuwawa na baadhi ya wanyama walikamatwa kama ngawira.
8/629 Rabi' I	Ka'b bin 'Umayr Ghifari	15				Dhat Atlah	Waislamu wote waliuwawa isipokuwa mmoja.
8/629 Rabi' I	Shuja' bin Wahb	24	Shuja' bin Wahb	Hawzan		Siyy	Wanyama wengi walikamatwa kama ngawira.
	Qutba b.'Amir	20	Qutba bin'Amir	Khath'am		Tabala	Baadhi ya wanyama walikamatwa kama ngawira.
8/629 Jumada I	Muta	3,000	Zayd bin Haritha	Waroma na Waarabu	Heraclius	Balqa'	Waislamu 17 wakiwemo Ja'far b. Abi Talib & Zayd bin Haritha & 'Abd Allah b. Rawaha waliuwawa. Baadhi ya maadui waliuwawa.
8/629 Jumada II	Dhat al-Salsal	500	'Amr bin 'As	Quda'a		Eneo la Baliyy & 'Udhra & Balqayn	Kuwashinda washirikina.
8/629 Rajab	Abu 'Ubayd bin Jarrah	300	Abu 'Ubayd bin Jarrah	Juhayna		Qabaliyya	Bila vita yoyote
8/629 Sha'ban	Abu Qatada bin Rib'i	15	Abu Qatada bin Rib'i	Bani Ghatafan			Baadhi ya washirikina waliuwawa, ngamia 200 na kondoo 2,000 walichukuliwa kama ngawira.
8/629-30 Ramadhan	Abu Qatada bin Rib'i	8	Abu Qatada bin Rib'i			Batn Idam
8/629-30 Ramadhan	Khalid bin Walid	Wapiganaji 30 wenye farasi	Khalid bin Walid			Nakhla Yamaniyya	Masanamu wa 'Uzza waliteketezwa.
8/629-30 Ramadhan	'Amr bin 'As					Ruhat	Masanamu wa Suwa' waliteketezwa.
8/629-30 Ramadhan	Sa'd bin Zayd Ashhali	Wapiganaji 20 wenye farasi	Sa'd bin Zayd Ashhali			Mushallal	Masanamu wa Manat waliteketezwa.
8/629-30 Ramadhan	Khalid bin Sa'id bin 'As	300	Khalid bin Sa'id b. 'As			'Urna
8/629-30 Ramadhan	Hisham bin 'AS	200	Hisham bin 'As			Yalamlam
8/630	Ghalib bin 'Abd Allah			Bani Mudlij
8/630	'Amr bin Umayya Damri			Bani Dayl
8/630	'Abd Allah bin Suhayl	500	'Abd Allah b. Suhayl	Bani Ma'is & Muharib bin Fihr			Waliukubali uislamu.
8/630	Numayla bin 'Abd Allah Laythi			Bani Damra
8/630 Shawwal	Khalid bin Walid	350	Khalid bin Walid	Bani Jadhima		Ghumaysa'	Khalid, kinyume na amri ya Mtume, aliwaua baadhi yao.
8/630 Shawwal	Abu 'Amir Ash'ari			Hawzan		Awtas	Abu 'Amir aliuwawa and wanafiki waliuwawa.
8/630 Shawwal	Tufayl bin 'Amr Dawsi						Masanamu ya Dhi l-Kaffayn yaliharibiwa.
8/630	Abu Sufyan					Ta'if
8/630	'Ali bin Abi Talib (a.s)			Khash'am		Ta'if	'Ali bin Abi Talib (a.s) aliyaharibu masanamu yote.
9/630 Muharram	'Uyayna bin Hisn Fizazi	Wapiganaji 50 wenye farasi	'Uyayna bin Hisn Fizazi	Bani l-'Anbar		Suqya	52 mateka.
9/630 Rabi' I	Dahhak bin Sufyan Kilabi			Qurata'			Washirikina waliuwawa.
							Thumama bin Uthal Hanafi alikamatwa.
9/630 Rabi' II	'Alqama bin Mujazzaz Mudliji	300	'Alqama bin Mujazzaz	Baadhi ya watu wa Habash			Bila vita yoyote
9/630 Rabi' II	'Ali bin Abi Talib (a.s)	150	'Ali bin Abi Talib (a.s)	Fols		Eneo la kabila la Tayy	Masanamu yaliteketezwa, baadhi ya watu walishikwa mateka na baadhi ngamia na kondoo walikamatwa kama ngawira.
9/630 Rabi' II	'Ukkasha bin Mihsan			'Udhra & Baliyy		Jinab